Typing test onlayn, pulsuz

Bu gün sürətli yazı üzrə yarışları tez-tez oyun kimi qəbul edirlər — intellektual məşq və ya bacarıqların yoxlanışı. Lakin bu «oyunun» arxasında ciddi ixtiraların və cəmiyyət dəyişiklərinin tarixi gizlənir. Yazı maşını yeni dövrün simvoluna çevrildi və yazı tarixini, həm də sürətli yazını birdəfəlik dəyişdi: o, mətnlərin əl ilə yazıdan qat-qat tez və dərhal səliqəli, oxunaqlı formada yaradılmasına imkan verdi. Artıq XIX əsrin sonunda idarələrdə sürəti və dəqiqliyi təəccüb doğuran peşəkar daktiloçular peyda oldu.

Yazı maşınlarının tarixi xüsusi diqqətə layiqdir. İlk baxışda təvazökar texniki yenilik kimi görünən bu alət kargüzarlığı dəyişdirdi, idarə və müəssisələrdə qadın məşğulluğunun genişlənməsinə səbəb oldu və kor yazının əsasını qoydu. Bu bacarıq rəqəmsal dövrdə belə öz dəyərini itirməyib. Müasir klaviaturalar birbaşa ilk maşınların düymə düzülüşünü miras alıb, sürətli yazı bacarığı isə universal vərdişə çevrilib. Bunun necə baş verdiyini anlamaq üçün texnologiyanın inkişaf yolunu və sürətli mətn yığma yarışlarının yaranmasını izləmək lazımdır.

Yazı maşınlarının tarixi

Qədim çapdan yazı maşınına

Mətnləri və şəkilləri kağızda və parçada çap üsulu ilə çoxaltmaq ilk dəfə Qədim Çində başladı. Buna Şərqi Asiyada aşkar edilən və eramızın III əsrinə aid edilən arxeoloji tapıntılar dəlalət edir. Çap olunmuş yazı və çizgilərlə bağlı daha sonrakı artefaktlar Qədim Misirdə də tapılıb, onların yaşı 1600 ildən çoxdur. Söhbət üzərində izlər qalan papirus və parçalardan gedir.

Əgər söhbət tammiqyaslı kitab çapından gedirsə — tək-tək nüsxələrdən deyil, kütləvi şəkildə, ştamplar və şablonlardan istifadə etməklə — bu, VI–X əsrlər arasında Çində icad olunmuşdur. Çap məhsullarının ən qədim nümunəsi 868-ci ildə buraxılmış «Almaz sutrası»nın (金剛般若波羅蜜多經) ksiloqrafik surətidir.

Əsrlər boyu mətnlərin çapı böyük dövlət və dini təşkilatların işi olaraq qaldı. Sadə insanlar üçün bu proses çox bahalı və demək olar ki, əlçatmaz idi. Yalnız XVIII əsrdə fərdi yazı maşınlarının yaradılmasına ilk addımlar atıldı — məhz o vaxt bu cür cihazlara ilk patentlər verildi.

Yazını mexanikləşdirmək üçün ilk cəhdlər

Mətn yazmaq üçün cihaz yaratmaq ideyası sənaye inqilabından çox əvvəl yaranmışdı. 1714-cü ildə ingilis Henri Mill (Henry Mill) «hərfləri ardıcıl çap etmək üçün maşın və ya üsul» üzərində patent aldı. Lakin təsvir çox qeyri-müəyyən idi və cihazın həqiqətən mövcud olduğuna sübut yoxdur.

Ancaq yalnız XIX əsrin əvvəlində həqiqətən işlək nümunələr ortaya çıxdı. Təxminən 1808-ci ildə italyan ixtiraçı Pelleqrino Turri (Pellegrino Turri) görmə qabiliyyətini itirmiş tanışı, qrafina Karolina Fantoni da Fivizzano (Carolina Fantoni da Fivizzano) üçün yazı maşını hazırladı. Cihaz günümüzə qədər qorunmayıb, lakin qrafina tərəfindən çap edilmiş məktublar qalıb. Bu məktubları insan tərəfindən yazı maşını vasitəsilə yaradılan ilk mətnlərdən saymaq olar.

Turrinin nümunəsi başqa həvəskarları da ilhamlandırdı. 1829-cu ildə ABŞ-da Uilyam Ostin Bört (William Austin Burt) Typographer adlı cihaz üçün patent aldı. Onun quruluşu primitiv çap dəzgahını xatırladırdı: operator simvolları növbə ilə seçir və qolu vasitəsilə kağıza köçürürdü. Aparat əl yazısından yavaş olduğu və geniş yayılmadığına baxmayaraq, ABŞ-da ilk patentli yazı maşını və texnikanın inkişafında mühüm bir həlqə hesab olunur.

XIX əsrin ortalarında Avropada da ayrı-ayrı yazı maşını layihələri ortaya çıxmağa başladı. Məsələn, fransız ixtiraçı Fransua Prövo (François Prévost) 1830-cu illərdə öz çap cihazını təqdim etdi, Böyük Britaniyada isə sahibkarlar kargüzarlıq ehtiyacları üçün maşınlarla sınaqlar aparırdılar. Bu nümunələr mükəmməllikdən uzaq idi, amma yazını mexanikləşdirmək ideyasının müxtəlif ölkələrdə qarşılıq tapdığını göstərirdi.

Əsrin ortalarına doğru axtarışlar həqiqətən beynəlxalq miqyas aldı. Avropa və Amerikadakı ixtiraçılar işlək həll axtarırdılar, lakin kommersiya uğuru yalnız 1870-ci illərdə əldə edildi. Məhz o vaxt danimarkalı keşiş Rasmus Mallinq-Hansen (Rasmus Malling-Hansen) öz ixtirasını təqdim etdi — «yazı kürəsi». Maşın qeyri-adi kürə formasına malik idi: düymələr səth boyunca yerləşdirilmişdi və şam yastığını xatırladırdı. O dövr üçün sürəti və aydın çapı ilə seçilirdi.

Yeniliyə maraq o qədər böyük idi ki, tezliklə tanınmış ziyalılara da çatdı. Filosoq Fridrix Nitşe (Friedrich Nietzsche) «yazı kürəsini» hədiyyə almış və bir müddət onunla işləməyə çalışmışdı, lakin sonda yazının narahatlığından şikayətlənmişdi. Belə çətinliklərə baxmayaraq, Mallinq-Hansenin modeli texnologiya tarixində mühüm mərhələ oldu: o, 1870-ci ildən etibarən seriyalı istehsalda buraxılan ilk yazı maşını sayılır.

QWERTY-nin yaranması və Şoulzun uğuru

Əsas mərhələ isə Milvokidən olan amerikalı Kristofer Latham Şoulzun (Christopher Latham Sholes) ixtirası oldu. O, mətbəəçi və jurnalist kimi işləyərkən, 1860-cı illərin ortalarından idarələrdə istifadə üçün rahat yazı maşını yaratmağa çalışırdı. 1868-ci ildə Şoulz həmkarları ilə birlikdə klavişləri əlifba sırası ilə yerləşdirilən prototip üçün patent aldı. Lakin bu sxem praktik deyildi: sürətli yazıda hərflərin qolları tez-tez toqquşur və ilişirdi. Təcrübələrini davam etdirən Şoulz tez-tez istifadə olunan hərfləri ayıraraq yerləşdirdi ki, ilişmələr azalısın. Məhz beləliklə QWERTY düzülüşü yarandı və ilk altı hərflə adlandırıldı.

1873-cü ildə Şoulz və həmkarları silah və tikmə maşınları ilə tanınan E. Remington and Sons şirkəti ilə müqavilə bağladılar. Şirkət yazı maşınlarını seriyalı istehsal etməyi öhdəsinə götürdü. 1874-cü ildə bazara ilk model təqdim edildi — Sholes & Glidden Typewriter və ya Remington No. 1. Onun qiyməti 125 dollar idi — bu günün pullarında bir neçə min dollarla müqayisə edilə bilən böyük məbləğ.

Bu maşın yalnız böyük hərflərlə çap edir və qızılı bəzəklərlə işlənmiş qeyri-adi korpus dizaynına malik idi. Parlaq görünüşünə baxmayaraq, satışlar zəif idi: 1874–1878-ci illərdə təxminən beş min nüsxə satıldı. Lakin tezliklə şirkət təkmilləşdirilmiş versiyanı təqdim etdi. 1878-ci ildə Remington No. 2 modeli buraxıldı, burada ilk dəfə böyük və kiçik hərflər arasında keçid etməyə imkan verən Shift düyməsi göründü. Bu yenilik işi xeyli rahatlaşdırdı: hər rejim üçün ayrıca düymə əvəzinə istifadəçilər eyni düymədən hər iki forma üçün istifadə edə bildilər. Nəticədə klaviatura daha yığcam, yazı isə daha sürətli və səmərəli oldu.

QWERTY düzülüşü tədricən universal standart kimi möhkəmləndi, çünki məhz Remington şirkətinin maşınlarında tətbiq olunurdu və rəqiblər arasında sürətlə yayıldı. Bu, öyrənmə prosesini sadələşdirdi və maşın yazısını kütləvi bacarıq halına gətirdi. Artıq 1890-cı illərdə ABŞ və Avropada onlarla firma yazı maşınları istehsal edirdi, lakin əksəriyyəti Şoulzun sxeminə əməl etməyə məcbur idi. 1893-cü ildə Remington da daxil olmaqla, ən iri amerikalı istehsalçılar Union Typewriter Company adlı birlikdə birləşdilər və QWERTY düzülüşünü rəsmi sənaye standartı kimi təsdiq etdilər.

Yayılması və cəmiyyətə təsiri

XIX əsrin son rübü yazı maşınının triumfu dövrü oldu. Əgər 1870-ci illərdə onunla yalnız ayrı-ayrı həvəskarlar işləyirdisə, 1880-ci illərdə yeni bir peşə formalaşdı — daktiloçu və ya stenoqraf. Bu peşə tezliklə «qadın siması» aldı: minlərlə gənc qadın maşın yazısını öyrənir və idarələrdə iş tapırdı. 1891-ci il məlumatlarına görə, ABŞ-da təxminən yüz min daktiloçu var idi və onların təxminən dörddə üçü qadınlardan ibarət idi. Viktoriyan dövrü üçün bu, əhəmiyyətli dəyişiklik idi: zehni əməyin bir sahəsində qadının çalışması artıq nadir sayılmırdı. Yazı maşını onlara iqtisadi müstəqilliyə yol açdı, sahibkarlara isə yaxşı hazırlıqlı və nisbətən ucuz işçi qüvvəsinə çıxış verdi.

1900-cü ilə qədər ABŞ və Avropada artıq ixtisaslaşmış yazı məktəbləri fəaliyyət göstərirdi və sertifikatlı operatorlar hazırlayırdı. Paralel olaraq sürətli yazı yarışları keçirilməyə başladı və ən sürətli daktiloçular öz dövrlərinin əsl məşhurlarına çevrildilər.

XX əsrin əvvəlinə yazı maşınlarının quruluşu klassik görünüş aldı: hərfləri kağıza mürəkkəb lent vasitəsilə vuran qollu mexaniki aparat. İlk modellər «kor» yazırdı — hərflər aşağıdan, vərəqin arxa tərəfində vurulurdu və nəticəni görmək üçün karetkanı qaldırmaq lazım idi. 1880–1890-cı illərdə «açıq yazı» üçün həllər ortaya çıxdı. Məsələn, Underwood şirkəti 1895-ci ildə operatorun mətni dərhal görə bildiyi ön zərbəli model təqdim etdi.

1920-ci illərə qədər demək olar ki, bütün maşınlar bizə tanış görünüşdə idi: dörd cərgəli QWERTY klaviaturası, bir və ya iki Shift düyməsi, karetkanın qayıtması, mürəkkəb lenti və sətirin sonunda zəng səsi. 1890-cı illərdə standart yazı maşınının qiyməti təxminən 100 dollar idi — bu günün pullarında bir neçə min dollara bərabər. Amma tələbat artırdı və bəzi modellər milyonlarla nüsxədə istehsal olunurdu. Ən uğurlulardan biri XX əsrin əvvəlində çıxan və iki milyondan çox satılan Underwood № 5 oldu.

Elektrikləşmə və kompüterlərə keçid

Növbəti mühüm addım XX əsrin ortalarında elektrik yazı maşınlarının meydana çıxması ilə baş verdi. Belə cihazlarda düyməyə basmaq simvolu vuran elektrik mühərrikini işə salırdı ki, bu da operatorun yorğunluğunu azaldır və ümumi sürəti artırırdı. Bu sahədə lider IBM şirkəti idi, o, hələ 1930-cu illərdə işləməyə başlamışdı. 1961-ci ildə şirkət inqilabi Selectric modelini təqdim etdi. Burada ənənəvi hərf qolları əvəzinə lazım olan simvolu çap etmək üçün fırlanan və əyilən dəyişdirilə bilən kürəvari elementdən istifadə olunurdu. Belə quruluş şriftlərin tez dəyişdirilməsinə imkan verir, daha yüksək dəqiqlik və davamlılıq təmin edirdi.

Selectric sürətlə bazarı fəth etdi: ABŞ-da yazı maşınlarının satışının 75%-i onun payına düşürdü. O, 1960–1970-ci illərin ofislərinin simvoluna çevrildi və 25 illik istehsal dövründə (1961–1986) IBM 13 milyondan çox müxtəlif modifikasiyalı maşın satdı — bu, ofis texnikası üçün misilsiz nəticə idi.

1980-ci illərə qədər klassik yazı maşınlarının dövrü sürətlə keçmişə çevrildi. Onları mətn prosessorları və şəxsi kompüterlər əvəz edirdi ki, bu cihazlar yalnız çap etmək deyil, həm də mətnləri kağıza çıxarılmadan əvvəl redaktə etməyə imkan verirdi. Kompüter klaviaturası yazı maşınının iş prinsipini və düzülüşünü miras aldı, lakin istifadəçiləri bir çox məhdudiyyətlərdən azad etdi: səhvləri düzəltməyin mümkünsüzlüyü, mətnin yalnız kağız üzərində saxlanması və mexaniki qulluq çətinliyi.

Ənənəvi maşınların istehsalı ildən-ilə azalırdı və XXI əsrin əvvəlinə onların istehsalı demək olar ki, dayandırıldı. 2011-ci ildə Hindistanın Godrej and Boyce şirkəti — mexaniki yazı maşınlarının son böyük istehsalçısı — Mumbaydakı zavodu bağladı. Anbarlarda yalnız bir neçə yüz Godrej Prima modelinin nüsxəsi qalmışdı, onlar da təxminən 200 dollara satılırdı. Bu hadisə bütün bir dövrün simvolik finalı oldu: yazı maşını kompüterlərə və rəqəmsal mətn yığımına yer verdi. Lakin sürətli və dəqiq yazı ideyası qorunub qaldı və klaviatura ilə işləmək üçün universal bacarığa çevrildi.

Yazı maşınları haqqında maraqlı faktlar

• İnsan — yazı maşını. İlk onilliklərdə «typewriter» sözü ingilis dilində yalnız cihazı deyil, həm də onunla işləyən insanı ifadə edirdi. XIX əsrin sonu qəzet elanlarında işəgötürənlər məhz «skillful typewriters» axtarırdılar, yəni ixtisaslı daktiloçuları. Yalnız sonralar insanlar üçün «typist» termini möhkəmləndi, «yazı maşını» isə yalnız aparat üçün işlədildi.
• İlk çap olunmuş kitablar. Amerikalı yazıçı Mark Tven (Mark Twain) yazı maşınını ədəbi təcrübəsində istifadə edən ilk yazıçılardan biri oldu. Onun «Life on the Mississippi» («Mississipidə həyat», 1883) kitabı tamamilə yazı maşınında çap olunan ilk əsər kimi tarixə düşdü. Maraqlıdır ki, Tven özü çap etməyi bacarmırdı və mətni katibinə diktə edirdi, amma məhz bu əlyazma ilk dəfə nəşriyyatlara maşın mətninin dünyasını açdı.
• Bütün hərflər üçün cümlə. Kor yazını öyrənmək üçün məşhur panqram yaradılmışdı: The quick brown fox jumps over the lazy dog («Sürətli qəhvəyi tülkü tənbəl iti üzərindən atlayır»). Bu cümlə ingilis əlifbasının bütün hərflərini əhatə etdiyi üçün məşqdə klassik tapşırıq oldu. Onun ilk qeyd olunması 1880-ci illərə aiddir, XX əsrin əvvəllərində isə bütün yazı dərsliklərinə daxil edildi.
• Bir və sıfırın olmaması. Bir çox köhnə maşınlarda «1» və «0» düymələri yox idi. İstehsalçılar bunları artıq hesab edirdilər: «1» əvəzinə kiçik «l», «0» əvəzinə isə böyük «O» istifadə olunurdu. Bu, quruluşu sadələşdirir və istehsalı ucuzlaşdırırdı. İstifadəçilər tez öyrəşirdilər və hətta təlimatlarda «1»-i kiçik «l» ilə yazmaq tövsiyə olunurdu. Yalnız daha sonrakı modellərdə, o cümlədən IBM Selectric-də bu rəqəmlər ayrıca göründü.
• İnanılmaz yazı rekordları. Artıq 1880-ci illərdə ilk rəsmi sürətli yazı yarışları başladı. Ən məşhurlarından biri 1888-ci ildə Sinsinatidə Frank Makgurrin (Frank McGurrin) və Luis Traub (Louis Traub) arasında keçirilən yarış idi. Qalib Makgurrin oldu, o, «kor on barmaq» metodu ilə dəqiqədə 98 söz sürətinə çatmışdı. O andan etibarən sürətli yazı yalnız peşə bacarığı deyil, həm də yeni bir yarış növü kimi qəbul edildi. 1923-cü ildə Albert Tangora (Albert Tangora) rekord vuraraq bir saat ərzində orta sürətlə dəqiqədə 147 söz yazdı. XX əsrin mütləq rekordu amerikalı Stella Pajunas (Stella Pajunas)-a məxsusdur: o, 1946-cı ildə IBM elektrik maşınında dəqiqədə 216 söz sürətinə çatdı. Müqayisə üçün, bu gün orta istifadəçi dəqiqədə təxminən 40 söz yazır. Kompüter dövründə xüsusi klaviaturalarda yeni rekordlar müəyyən edilsə də, Pajunasın QWERTY-dəki göstəricisi hələ də qırılmayıb.
• Yazı maşını və dövlət. SSRİ-də yazı maşınları ciddi nəzarətdə idi. Samizdatdan ehtiyat edən hakimiyyət hər maşının DİN-də qeydiyyatını məcburi etmişdi. Zavodlarda hər bir cihazdan bütün simvolların «izləri» götürülür və arxivlərdə saxlanılırdı: hər maşının özünəməxsus əl izi vardı və ekspertlər mətnin mənbəyini müəyyən edə bilirdilər. Qeyri-qanuni maşın əldə etmək demək olar ki, mümkünsüz idi və yeraltı çap üçün sərt cəzalar vardı. Buna baxmayaraq, samizdat mövcud idi: həvəskarlar maşınları gizli şəkildə xaricdən gətirir və qadağan olunmuş kitabları minlərlə nüsxədə çap edirdilər. Bu, yazı mədəniyyətinin tarixində diqqətəlayiq səhifə oldu.

Yazı maşını ekzotik ixtiradan geniş yayılmış ofis alətinə qədər yol keçdi və mədəniyyət və texnologiyalarda dərin iz buraxdı. O, insanları mətni yüksək sürətlə yaratmağa və yazını avtomatlaşdırmağa alışdırdı. Maşınlar ətrafında öz ekosistemi formalaşdı: kor yazı təlimləri, sürətli yazı yarışları, ədəbi obrazlar — məsələn, Cek Nikolsonun (Jack Nicholson) «The Shining» (1980) filmində maşında yazması.

Bu gün yazı maşınları tarixə çevrilib, amma onların ruhu hər kompüter klaviaturasında yaşayır. Bir əsrdən çox əvvəl yaranmış sürətli və dəqiq yazı bacarığı aktuallığını itirməyib — əksinə, informasiya dövründə hər zamankindən qiymətlidir. Yazı maşınlarının tarixini öyrənərək bu bacarığın dəyərini və kor yazının gətirdiyi intellektual incəliyi daha yaxşı anlayırıq. Təsadüfi deyil ki, kor yazı tez-tez musiqi alətində ifa ilə müqayisə olunur — burada dəqiqlik, ritm duyumu və saatlarla məşq vacibdir.

Sürətli yazı yalnız tarixin bir hissəsi deyil, həm də indiki dövrün faydalı bacarığıdır. Sadə metodları mənimsəməklə iş səmərəliliyini xeyli artırmaq mümkündür. İndi isə əsas yazı qaydalarına baxaq və hem yeni başlayanlara, hem də sürətli yazı bacarığına yiyələnmiş olanlara tövsiyələr verək. Hazırsınız? Onda — klaviaturaya!

Müasir mənada yazı sürəti — bu, bir növ onlayn oyun və ya testdir, məqsədi isə istifadəçinin klaviaturada dəqiqəyə neçə simvol və ya söz yaza bildiyini müəyyənləşdirməkdir. Stolüstü və ya kompüter oyunlarından fərqli olaraq burada nə rəqiblər var, nə də mürəkkəb süjet: əsas rəqib zaman və öz rekordlarınızdır. İştirak üçün lazım olan hər şey — giriş qurğusu (adi kompüter klaviaturası və ya hətta smartfon ekranı) və yazılmalı olan mətn.

Adətən yazı sürəti testi tək keçirilir, baxmayaraq ki, eyni mətndə eyni anda bir neçə iştirakçının yarışdığı şəbəkə qaçışları da mövcuddur. Sınağın standart müddəti — 1 dəqiqədir; bu vaxt ərzində mümkün qədər çox söz yazmaq lazımdır (orta hesabla bir söz 5 simvola bərabər götürülür). Lakin bəzi variantlarda vaxt daha uzun ola bilər (məsələn, 2, 5 və ya 10 dəqiqə), yaxud ümumiyyətlə mətni əvvəldən axıra qədər yazmaq tələb olunur və müddət mətnin uzunluğu ilə müəyyənləşir. Əsas məqam isə dəyişməz qalır: maksimum dəqiqlik və sürət.

Yazı sürətinin yoxlanmasının mahiyyəti mətni tez və dəqiq yığmaq bacarığının inkişafıdır. Bu proses psixomotorika və məntiq baxımından da maraqlıdır. Birincisi, əzələ yaddaşı işə düşür: beyin hərflərin hər birini müəyyən barmağın hərəkəti ilə əlaqələndirməyi öyrənir, bu da mexanika etibarilə pianoda ifaya bənzəyir.

İkincisi, periferik görmə və diqqət inkişaf edir: təcrübəli yazan şəxs eyni anda cari sözləri yazaraq mətni bir neçə söz qabaq oxuya bilir və səhvləri sanki gözünün kənarı ilə dərhal görür. Üçüncüsü, proses həm rəqabət elementlərini (nəticələr digər insanlarla və ya öz rekordlarınızla müqayisə olunanda), həm də məşqi birləşdirir, çünki göstəriciləri yaxşılaşdırmaq üçün düşünülmüş strategiya lazımdır.

Ona görə də yazı sürəti testləri maraqlıdır: onlar özün-özünə çağırış etmək, konsentrasiyanı möhkəmləndirmək və ümumi kompüter savadını artırmaq imkanı verir. Bir çoxları onlayn testləri rutin deyil, cəlbedici çağırış kimi qəbul edir: daha yaxşı nəticəyə can atma həvəsi motivasiya yaradır və nəticədə siz təkcə məşq etmirsiniz, həm də gündəlik həyatda faydalı olan praktik bacarıq qazanırsınız.

Yazı sürəti: bu necə işləyir

Yazı sürəti testinə başlamaq üçün bir neçə sadə addımı yerinə yetirmək kifayətdir:

• İş yerinin hazırlanması. Rahat vəziyyətdə kompüter arxasında (və ya klaviaturalı cihazla) əyləşin. Ayaqlar döşəmədə möhkəm dursun, bel düz, qollar dirsəklərdə düz bucaq altında bükülü olsun. Klaviaturanı biləklər gərginlik olmadan sərbəst dayansın deyə elə yerləşdirin. Heç nəyin yayındırmadığına əmin olun — test zamanı kənar işləri kənara qoymaq və diqqəti toplamaq daha yaxşıdır.
• Əllərin klaviaturada düzgün mövqeyi. Koran yazı üsulunun baza mövqeyini tutun: hər iki əlın barmaqları əsas (ev) sətirdə yerləşir. QWERTY düzülüşündə bu, A-S-D-F və J-K-L-; düymələridir. Şəhadət barmaqları kiçik çıxıntılı nişanları olan düymələrdə olmalıdır (adətən F və J) — onlar barmaqları baxmadan başlanğıc mövqeyə qaytarmağa kömək edir. Baş barmaqlar boşluq düyməsinin üzərində dayanır. Bu mövqe bütün digər düymələrə rahat çıxış yaradır və yazı sürətini artırır.
• Testin başlanması. Yazı sürətini yoxlamaq üçün proqramı və ya saytı açın (çoxlu pulsuz onlayn servis var). Ekranda adətən mətni — sözlər, cümlələr və ya təsadüfi simvollar toplusunu — yazmaq üçün görürsünüz. Vaxtın hesablanması çox vaxt ilk düyməyə basdığınız andan başlayır. Tapşırığınız — mətni maksimum dəqiqlik və sürətlə yazmaq, bütün hərfləri, rəqəmləri və durğu işarələrini verilən ardıcıllıqla daxil etməkdir.
• Yazı qaydaları və səhvlər. Yazı zamanı klaviaturaya baxmamağa çalışın — baxış tapşırıq mətnində olmalıdır (adətən giriş sahəsinin üstündə yerləşir). Yazarkən sözləri atlamayın və hərfləri yerlərini dəyişməyin. Əgər səhv etmisinizsə (səhv düyməyə basmısınızsa), sistemlərin çoxu yanlış simvolu dərhal vurğulayır. Standart qayda — davam etməzdən əvvəl səhvi düzəltmək lazımdır, əks halda o, sayılacaq. Düzəliş üçün Backspace (←) düyməsindən istifadə edin və düzgün simvolu daxil edin. Nəzərə alın ki, səhvi düzəldənədək vaxt dayanmaz, buna görə də mümkün qədər ilk dəfə doğru basmağa çalışın. Bəzi testlər səhvi düzəltməməyi də icazə verir, lakin hər buraxılmış və ya yanlış simvol nəticənizə cərimə kimi təsir edir (məsələn, dəqiqədə söz göstəricisindən müəyyən miqdar çıxılır).
• Bitirmə və nəticələr. Test adətən ayrılmış vaxt bitəndə və ya sizə təklif olunan mətnin hamısını yazdıqdan sonra avtomatik başa çatır. Sonra proqram əsas göstəriciləri göstərir. Əsas parametr — yazı sürətidir; bu, çox vaxt dəqiqədə söz (WPM) və ya dəqiqədə simvol (CPM) kimi ifadə olunur. Qəbul edilir ki, orta hesabla bir söz beş simvola bərabərdir; məsələn, dəqiqədə 200 simvol təxminən dəqiqədə 40 söz deməkdir. Bundan başqa, dəqiqlik qiymətləndirilir, yəni düzgün daxil edilmiş simvolların faizi. İdeal nəticə — 100% — olsa da, təcrübəli yazanlarda belə adətən 97–99% olur, çünki kiçik səhvlər qaçılmazdır. Bir çox servis əlavə geniş statistika verir: səhvlərin sayı, sürətin azaldığı yerlər və digərlərindən daha yavaş daxil edilən simvollar. Belə analitika zəif tərəfləri üzə çıxarmağa və irəliləyişi izləməyə kömək edir.
• Variasiyalar və rejimlər. Qaydalar platformadan asılı olaraq bir qədər fərqlənə bilər. Bəzi servislər mövzuya uyğun mətnlər təklif edir — məsələn, sitatlar, proqram kodu və ya məqalə parçaları — bu isə təsadüfi sözləri yazmaqla müqayisədə prosesi maraqlı edir. Populyar rejimlərdən biri yarışdır: ekranda rəqiblərin irəliləyişi göstərilir və məqsəd mətni hamıdan tez bitirməkdir. Tədris versiyalarında çətinlik səviyyələri olur: yeni başlayanlar üçün qısa tapşırıqlardan tutmuş təcrübəlilər üçün böyük və mürəkkəb mətnlərə qədər. Əsas məqsəd dəyişməzdir — təqdim edilən mətni yazmaq və sürəti dəqiqliklə qiymətləndirmək.

Bu qaydalara əməl etsəniz, yazı sürəti testlərini asanlıqla mənimsəyə bilərsiniz. Yadda saxlayın: əsas olan ilk cəhddən rekordlar deyil, bacarığın tədricən inkişafıdır. Aşağıda daha sürətli və inamlı yazmağa kömək edəcək məsləhətlər verilib.

Daha sürətli yazmağı öyrənmək: yeni başlayanlar üçün məsləhətlər

Sürətli yazma həvəskarları üçün başlanğıcdan düzgün vərdişlər formalaşdırmaq vacibdir. Budur sürəti artırmağa və tipik səhvlərdən yayınmağa kömək edəcək bir neçə tövsiyə.

Taktiki yanaşmalar

• Əvvəl dəqiqlik — sonra sürət. Paradoksal görünsə də, daha sürətli yazmağı öyrənmək üçün əvvəlcə daha yavaş yazmaq lazımdır. Məşqlərdə tempi səhv etmədiyiniz rahat səviyyəyə qədər azaldın. Dəqiqliyi məşq edin: əllərin düzgün mövqeyi və lazım olan düymələri arxayınlıqla basmaq. Əzələ yaddaşı gücləndikdə və barmaqların hərəkətləri avtomatik olduqda, sürət təbii şəkildə artacaq. Maşınla yazı təlimçiləri qeyd edirlər ki, başlanğıc mərhələdə əsas məsələ yüz faizlik dəqiqlikdir, yalnız bundan sonra templi artırmaq olar. Unutmayın: bir kobud səhv on sürətli basmanın üstünlüyünü heçə endirə bilər, çünki düzəlişə vaxt sərf olunacaq.
• Mətni hissələrə bölün. Mətni fasiləsiz simvollar axını kimi qəbul etməyin — orada tanış fraqmentləri görməyi öyrənin. Gözlər və beyin məlumatı hissələrlə daha asan qəbul edir: bütöv sözlərlə, hecalarla və ya hərf birləşmələri ilə. Məsələn, «kompüterləşmə» sözünü hərfləri ayrı-ayrılıqda basmaqdan daha tez «kom-pü-ter-ləş-mə» kimi hissələrə bölərək yazmaq olar. Təcrübəli yazanlar ayrıca hərflərə yox, bir anda 2–3 söz qabağa baxırlar. Belə qabaqlayıcı oxumağı məşq edin: hazırkı sözü yazarkən növbəti sözə nəzər salın. Zamanla ritm tutacaq və daha axıcı, inamlı yazacaqsınız, sanki fikirləri yazırsınız, simvolları deyil.
• Bərabər tempi qoruyun. Yüksək sürətin sirri nizamsız düymə basmaqda deyil, sabit ritmdədir. Metronomla yazırsınız kimi çalışın. Əgər çaşdığınızı və ya tələsdiyinizi hiss etsəniz, bir az yavaşıyın, ritmi bərpa edin və sonra yenidən sürəti artırın. Bu marafondur, sprint deyil: vacib olan maksimum sıçrayış deyil, fasiləsiz hərəkətdir. Belə yanaşma səhvlərin sayını azaldır, çünki səhvlər çox vaxt barmaq vaxtından əvvəl düyməyə basanda baş verir. Özünüz üçün optimal tempi tapın: həm düşünməyə, həm yazmağa imkan verən temp gələcək inkişafın əsası olacaq.

Yeni başlayanların tipik səhvləri

• Klaviaturaya baxmaq. Koran üsulun əsas düşməni — düymələrə baxmaq istəyidir. Yeni başlayanlar buna tez-tez təslim olurlar, xüsusən də qeyri-müəyyənlik anlarında. Amma hər belə baxış «naviqasiya tənzimləmələrinizi» pozur və vaxt aparır. Özünüzü aşağı baxmamağa öyrədin. Əgər simvolun yerini unutmusunuzsa, daha yaxşısı bir anlıq düşünün, klaviaturanı zehninizdə canlandırın. Zamanla düymələrin yeri yadda qalacaq. Hətta əlləri örtmək və ya klaviatura işığını söndürmək olar. Sürət yalnız baxmaq vərdişindən tam qurtulduqda artacaq.
• Barmaqların səhv yerləşdirilməsi. Digər geniş yayılmış səhv — düzülüşü öyrəndikdən sonra belə iki (üç) barmaqla yazmağa davam etməkdir. Bir çox özünü öyrədənlər hərflərin yerlərini mənimsəyərək bütün 10 barmağın istifadəsinə fikir vermirlər, əsasən şəhadət barmaqları ilə «hunt-and-peck» üsulundan istifadə edirlər. Bu yanaşmanın həddi var: işi bütün barmaqlar arasında bölməyincə müəyyən sürəti fiziki cəhətdən aşa bilməyəcəksiniz. Buna görə də başlanğıcdan klassik sxemə əməl edin: hər barmaq öz sütununa cavabdehdir. Adsız və kiçik barmaqlar əvvəlcə ağır görünə bilər, amma onların iştirakı vacibdir. Mövqeyinizi mütəmadi yoxlayın: söz bitəndən sonra bütün barmaqlar əsas sətirə qayıtmalıdır. Əks halda əllər «sürüşə» bilər və səhvlər artar. Düzgün texnika — təməlinizdir, və onu öyrənməyə vaxt sərf etmək, sonradan pis vərdişləri qırmaqdan yaxşıdır.
• Artıq gərginlik. Bəzən yeni başlayan sürətə o qədər diqqət edir ki, düymələrə güclə basır və bütün biləyi gərir. Bu səhvdir: hərəkətlərin sərtliyi yazını yavaşladır və yorğunluq yaradır. Rahat, yüngül toxunuşla yazın. Müasir klaviaturalar kifayət qədər həssasdır, onlara 1930-cu illərin mexaniki maşınları kimi zərbə vurmaq lazım deyil. Əllərinizə və çiyinlərinizə nəzarət edin: əgər çiyinləri qaldırmısınızsa və ya başınızı sıxmısınızsa, fasilə verin, biləkləri silkələyin, əzələləri boşaldın. Hərəkətlər nə qədər sərbəst və yumşaq olsa, sürət o qədər yüksək olacaq. Təcrübəli yazanların işi demək olar ki, səssizdir, çünki barmaqları düymələrin üzərində sürüşür, vurmur.

Ustalığı artırma strategiyaları

• Mütəmadi məşq edin. Yazı sürətini artırmaq üçün həlledici amil məhz davamlı məşqdir. Həftədə bir dəfə uzun məşqdən daha yaxşısı hər gün 15–20 dəqiqə vaxt ayırmaqdır. Qısa gündəlik məşqlər beyin və əzələlərin vərdişi tədricən möhkəmləndirməsinə kömək edir. Onlayn təlimçilərdən, oyun servislərindən, mahnı mətnlərindən və ya istənilən materialdan istifadə edin — əsas odur ki, yazın. Təkrarlamalar darıxdırıcı görünsə də, məhz onlar nəticə verir: artıq bir neçə həftədən sonra yazının sürətləndiyini və avtomatikləşdiyini görəcəksiniz.
• Müxtəlif düzülüşlər və dillərdən istifadə edin. Əgər bir dildə artıq inamla yazırsınızsa, başqa dildə məşq etməyi sınayın, məsələn, ingiliscədən ispancaya keçin və ya əksinə. Bu, bacarığın elastikliyini inkişaf etdirir və beyni daha aktiv işləməyə vadar edir. Bundan əlavə, müxtəlif klaviatura düzülüşləri (QWERTY, DVORAK və s.) barmaqları fərqli şəkildə işə salır. Alternativ düzülüş öyrənmək əsas bacarığa da müsbət təsir göstərə bilər: barmaq hərəkətlərinin prinsiplərini daha yaxşı dərk edir və daha düzgün vərdişlər formalaşdırırsınız. Yeni başlayanlara diqqəti yayındırmaq lazım deyil, amma irəliləmiş istifadəçilər üçün təcrübələr faydalıdır. Bəzi insanlar məhz qeyri-standart düzülüşlərdə rekord sürətlərə nail olurlar. Məsələn, 1930-cu illərdə barmaq hərəkətlərini azaltmaq üçün yaradılmış Dvorak düzülüşü yüksək sürətlər təmin edirdi, baxmayaraq ki, geniş yayılmadı.
• İrəliləyişi izləyin və yarışın. Motivasiya üçün əla üsul — nəticələri mütəmadi ölçmək və yarış elementi əlavə etməkdir. Sürət və dəqiqlik göstəricilərinizi heç olmasa həftədə bir dəfə yazın. İrəliləyiş yavaş olsa belə, bir neçə aydan sonra rəqəmlər inkişafı aydın göstərəcək və məşqləri davam etdirməyə ruhlandıracaq. Onlayn reytinqlərdə və ya çağırışlarda iştirak edin: bir çox saytlar turnirlər təşkil edir və lider cədvəlləri dərc edir. İlk onluğa düşmək və ya sadəcə dostu ötüb keçmək — maraqlıdır və dayanmamağa sövq edir. Keçmişdə yazıçıların real yarışları olurdu, auditoriyaları toplayırdı — bu gün analoqunu həmkarlarla və ya həvəskarlarla virtual olaraq asanlıqla təşkil etmək olar. Rəqabət elementi potensialı açmağa və bacarıqları daha tez inkişaf etdirməyə kömək edir.
• Qısa düymə kombinasiyalarını və redaktə üsullarını öyrənin. Bu, birbaşa yazı sürəti ilə bağlı olmasa da, düymə kombinasiyalarına (məsələn, Ctrl + C, Ctrl + V, siçansız mətn naviqasiyası) yiyələnmək ümumi çevikliyi artırır. Klaviatura ilə nə qədər çox əməliyyat etsəniz, özünüzü bir o qədər təbii və inamlı hiss edəcəksiniz. Bu, dolayı yolla mətni yazmağı da sürətləndirir. Bir müddət siçansız işləməyi sınayın: Tab, oxlar, Ctrl + ox ilə sözlər üzrə keçid, Ctrl + Backspace ilə bütöv sözlərin silinməsi və digər qısayollardan istifadə edin. Klaviatura ilə belə işləmə əvvəlcə qeyri-adi görünəcək, amma tezliklə barmaqların daha sürətli və inamlı hərəkət etdiyini görəcəksiniz.

Nəticənizin nə qədər yaxşı olduğunu anlamaq üçün orta göstəricilərə baxmaq rahatdır. Yazı sürətinin əsas səviyyələri bunlardır.

Normal yazı sürəti

• Yeni başlayan: 30 WPM-dək (dəqiqədə 150 simvoladək). Sadə mətnləri yavaş-yavaş yazmaq üçün uyğundur.
• Baza səviyyəsi: 40 WPM (dəqiqədə 200 simvol). Sənədlərlə iş və gündəlik tapşırıqlar üçün kifayətdir.
• İnamlı istifadəçi: 60 WPM (dəqiqədə 300 simvol). Təhsil və ofis işləri üçün rahat templə yazı.
• İrəliləmiş səviyyə: 80–95 WPM (dəqiqədə 400–475 simvol). Mütəmadi məşq və intensiv işlərlə əldə edilən yüksək sürət.
• Peşəkar: 100+ WPM (dəqiqədə 500+ simvol). Təcrübəli yazıçılara və çempionat iştirakçılarına məxsus çox yüksək sürət.

Sürətlə yanaşı, dəqiqlik də qiymətləndirilir, çünki çoxlu səhvlərlə yazmaq faydasızdır. Yaxşı göstərici — düzgün simvolların 97–99%-i sayılır.

Sürətli mətn yığmaq — praktik faydanı və oyun elementini birləşdirən bir prosesdir. Yavaş-yavaş cəhdlərdən başlayaraq, addım-addım inamlı klaviatura istifadəçisinə çevrilirsiniz, düşüncə sürəti ilə yazmağa yaxınlaşırsınız. Biz yazı maşınlarının ilk illərindən müasir onlayn testlərə qədər yolu izlədik, bu bacarığın nə qədər irəlilədiyini göstərdik. Qaydalar sadədir, yeni başlayanlar üçün məsləhətlər isə səhvlərdən yayınmağa və inkişafı sürətləndirməyə kömək edir. Əsas rəqabət burada — özünüzlədir: hər nəticə artımı, hər əlavə söz dəqiqədə kiçik şəxsi qələbəyə çevrilir.

Sürətli yazı həm təhsildə, həm də işdə vaxt qənaət edir, eyni zamanda diqqəti və konsentrasiyanı məşq etdirir. Zamanla yazı təbii prosesə çevrilir, əllər sanki düşüncənin ardınca avtomatik hərəkət edir. Bir çoxları üçün bu düymələrin ritmi yalnız iş aləti deyil, həm də zövq mənbəyidir, meditasiya kimi xatırladır.

Yazı sürəti məşqini özünüzə sərmayə kimi qəbul edin. Səbr və davamlılıq təsirli nəticələr gətirəcək və bir gün öz təcrübənizi yeni başlayanlarla bölüşə biləcəksiniz.