Vào giữa thế kỷ XIX, ở Hoa Kỳ không có trò chơi bài nào phổ biến hơn Euchre. Đương thời, người ta gọi nó là «nữ hoàng của mọi trò chơi bài», và ở khắp mọi nơi trong cả nước — từ các trang trại ở Pennsylvania đến những chiếc tàu hơi nước dọc theo sông Mississippi — người ta đều chơi Euchre.
Lịch sử trò chơi bài Euchre
Cách Euchre trở thành hiện tượng Mỹ
Trò chơi bài Euchre xuất hiện từ lâu trước khi chinh phục nước Mỹ. Hầu hết các nhà sử học đều đồng ý rằng trò chơi này có nguồn gốc từ Juckerspiel ở Alsace — một biến thể trò chơi bài phổ biến vào thế kỷ XVIII–XIX. Chính tên gọi của trò chơi đã gợi ý về lá bài trung tâm — quân J, giữ vị trí cao nhất trong các lá chủ. Thật vậy, đặc điểm chính của Euchre là hai lá chủ cao nhất, đều là quân J (còn gọi là «bower» từ tiếng Đức Bauer — nông dân). Quân J cùng chất chủ, gọi là right bower, là lá mạnh nhất. Tiếp theo là left bower — quân J của chất khác nhưng cùng màu. Chi tiết này rõ ràng có nguồn gốc từ các trò chơi của Đức: chẳng hạn, trong từ vựng bài của người Đức, từ Bauer từ lâu đã dùng để chỉ quân J chứ không chỉ là «người nông dân». Đáng chú ý là trong Euchre, quân J khiêm tốn lại có thể đánh bại cả K và A, «truất ngôi» tầng lớp quý tộc khỏi vị trí cao nhất — như các nhà quan sát thế kỷ XIX từng dí dỏm nhận xét.
Lần ghi chép đầu tiên về trò chơi này có lẽ xuất hiện vào đầu thế kỷ XIX. Theo Từ điển tiếng Anh Oxford, vào năm 1810, Eucre đã được nhắc thoáng qua trong số những thú vui bài bạc phổ biến lúc bấy giờ. Và năm 1829, diễn viên kiêm nhà văn người Anh Joseph Cowell trong chuyến đi dọc theo sông Mississippi đã làm quen với trò chơi bí ẩn Uker trên boong một chiếc tàu hơi nước từ Louisville đến New Orleans. Ấn tượng của ông được xuất bản nhiều năm sau, vào năm 1844, và ghi chép này được coi là một trong những mô tả đầu tiên về trò chơi trên đất Mỹ.
Sau những năm 1820, Euchre nhanh chóng bén rễ tại Tân Thế Giới. Trò chơi được mang đến bởi những người nhập cư từ châu Âu, chủ yếu là người nói tiếng Đức — từ Alsace (khi đó thuộc Pháp nhưng vẫn giữ văn hóa Đức) và từ các vùng khác của Đức. Có giả thuyết cho rằng trò chơi này cũng có thể du nhập qua kênh nước Anh — chẳng hạn, nó được ưa chuộng ở Tây Nam nước Anh, tại Cornwall và Devon, nơi những trò chơi tương tự lan truyền từ các tù binh Pháp thời Napoléon. Nhưng chính tại Hoa Kỳ, Euchre mới thực sự nổi tiếng. Trong nửa đầu thế kỷ XIX, nó lan rộng từ các bang miền Đông đến Trung Tây. Đến những năm 1850, Euchre trên thực tế đã trở thành trò chơi bài quốc gia của Mỹ. Sự phổ biến của nó tăng mạnh trong những thập kỷ này — không ngạc nhiên khi vào năm 1877, người ta viết rằng «không một trò chơi gia đình nào khác được yêu thích trên toàn lãnh thổ rộng lớn của Hoa Kỳ như Euchre».
Trò chơi đặc biệt phát triển mạnh ở vùng Trung Tây, trong các bang như Ohio, Indiana, Michigan và Illinois. Sau này, vùng đất ở trung tâm nước Mỹ này thậm chí còn được gọi là «Euchre Belt» — nơi truyền thống chơi Euchre trong mọi gia đình rất mạnh mẽ. Người ta chơi ở khắp nơi: từ các phòng khách thành phố đến các hội chợ nông dân. Vào đầu cuộc Nội chiến (1861–1865), Euchre đã được biết đến rộng rãi — kể cả trong các trại lính. Trong những lúc dừng chân dài ngày, cả binh lính miền Bắc và miền Nam đều giết thời gian bằng những ván bài — và thường nhất chính là Euchre. Trong thời Nội chiến Mỹ, trò chơi này đã trở thành một phần quen thuộc của đời sống quân ngũ. Theo hồi ức của các cựu binh, «đôi khi bữa trưa còn bị hoãn lại vì một ván bài». Với người lính, nó quen thuộc chẳng khác gì chiếc nồi bên đống lửa hay chiếc áo khoác trên vai.
Những luật đầu tiên và sự xuất hiện của lá Joker
Euchre lần đầu tiên xuất hiện trên báo in vào những năm 1840. Năm 1844, tại Philadelphia, cuốn The Whist Player’s Hand-Book của Thomas Matthews được xuất bản, trong đó lần đầu tiên có một phần dành cho luật chơi mới — khi đó được gọi là Uker hoặc Euchre. Ngay từ năm 1845, Euchre đã được đưa vào một sổ tay trò chơi của Mỹ, được người dân gọi là «Hoyle Mỹ» — theo cuốn gốc của Anh, Hoyle’s Games, một ấn phẩm có uy tín từ thế kỷ XVIII. Dần dần, các luật chơi được tiêu chuẩn hóa, và đến năm 1850, cuốn sách đầu tiên hoàn toàn dành cho Euchre đã ra đời. Trong những sách hướng dẫn ban đầu, người ta dùng bộ bài rút gọn — thường là 32 lá, từ 7 đến A. Tuy nhiên, theo thời gian, phiên bản rút gọn hơn nữa lại phổ biến hơn cả — 24 lá: từ 9 đến A của mỗi chất.
Điều thú vị là ban đầu bộ bài không hề có lá Joker. Từ «joker» khi đó vẫn chưa tồn tại — mọi lá cần thiết đều có trong bộ bài chuẩn, nơi quân J chủ (right bower) giữ vai trò lá cao nhất. Tuy nhiên, những người chơi Mỹ, vốn nổi tiếng ưa đổi mới, vào giữa thế kỷ đã quyết định thêm vào trò chơi yêu thích Euchre một «siêu chủ» độc đáo. Lúc đầu, họ dùng một mẹo nhỏ: thêm vào bộ bài một lá dự phòng không có chất — gọi là lá trống, đôi khi được nhà sản xuất cho vào bộ bài với mục đích quảng cáo hoặc thử in. Người chơi đã sáng tạo lại công dụng của nó và dùng như một lá chủ đặc biệt cao nhất — «best bower». Lần đầu tiên lá chủ bổ sung này được nhắc đến trong luật năm 1868, mặc dù theo các nhà sử học, trên thực tế lá «trống» này đã được tận dụng cho Euchre từ những năm 1850. Theo thời gian, nó phát triển thành một lá riêng biệt — lá Joker.
Bước ngoặt quyết định là sự xuất hiện của những lá bài in riêng, được thiết kế để đóng vai trò lá chủ cao nhất. Năm 1863, nhà xuất bản bài Samuel Hart phát hành lá Joker minh họa đầu tiên mang tên «Imperial Bower». Trên đó có hình một con sư tử trong hang và dòng chữ: «This card takes either Bower» — nghĩa là «Lá này thắng bất kỳ bower nào». Từ thời điểm đó, lá bổ sung này trở thành một phần quen thuộc trong các bộ bài Euchre và không bao giờ biến mất nữa.
Các nhà sản xuất khác nhanh chóng bắt chước ý tưởng này, và đến cuối thế kỷ XIX, mỗi bộ bài ở Mỹ đều có lá Joker. Thú vị là trên những lá «best bower» ban đầu của Hart và những người khác không hề có hình chú hề — có đủ loại hình ảnh, từ sư tử đến hổ. Chỉ đến những năm 1880–1890, thiết kế của Joker mới mang hình dạng quen thuộc của chú hề cung đình. Về tên gọi, từ «joker» bắt nguồn từ «Euchre»: theo một giả thuyết, người chơi nói tiếng Anh khó phát âm từ Jucker trong tiếng Đức và đã điều chỉnh âm thanh của nó. Dù sao đi nữa, đến thập niên 1880, lá Joker bổ sung đã có mặt trong mọi bộ bài mới do các xưởng sản xuất lớn phát hành. Chẳng hạn, công ty United States Playing Card Co. nổi tiếng, thành lập năm 1867, từ những năm 1880 đã đưa ngay hai lá Joker vào bộ bài Bicycle tiêu chuẩn của mình. Joker ra đời nhờ Euchre — không phải ngẫu nhiên mà vai trò của nó trong trò chơi được định nghĩa rõ ràng là «lá chủ mạnh nhất», cao hơn tất cả các lá khác.
Trên tàu hơi nước và trong các sảnh: thời hoàng kim của Euchre
Nếu quê hương của Euchre là những cộng đồng nông dân yên bình, thì danh tiếng thực sự của nó lại đến trong môi trường sôi động hơn nhiều. Trong những năm 1830–1860, khắp nước Mỹ không có con tàu sông nào mà buổi tối lại không diễn ra những ván Euchre. Trên những con tàu hơi nước nổi tiếng của sông Mississippi, chạy từ St. Louis đến New Orleans, người ta chơi với đầy đam mê và đôi khi ăn thua bằng tiền — chỉ cần nhớ đến những đoạn nhắc về các tay chơi bài trên thuyền trong tác phẩm của Mark Twain. Bản thân Twain, khi còn là một phóng viên trẻ vào thập niên 1860, đã lên đường đến Miền Tây hoang dã và miêu tả cảnh buổi tối họ dựng túp lều trong rừng ven hồ Tahoe và «chơi vô số ván Euchre cho đến khi bộ bài bẩn thỉu đến mức không còn nhận ra được nữa». Trong một cảnh khác của chuyến đi, Mark Twain quan sát ba người bạn thân thiết trên boong một con tàu biển — họ chơi Euchre ngày đêm không ngừng, uống hết chai này đến chai khác rượu whisky nguyên chất, và trông «là những người hạnh phúc nhất mà tôi từng thấy».
Euchre trở thành một phần không thể thiếu của đời sống vùng biên Mỹ. Tại các mỏ vàng California, thợ đào giết thời gian buổi tối bằng những ván bài, còn trong các quán rượu cao bồi ở rìa nền văn minh, tiếng xào bài vang lên thường xuyên chẳng kém tiếng súng. Trong quán rượu có thể diễn ra một ván poker, nhưng thường xuyên hơn nhiều là một ván Euchre thân thiện, vì nó chỉ cần bốn người chơi và nửa bộ bài, thời gian chơi lại ngắn và vui nhộn hơn nhiều so với poker kéo dài. Trong mỗi quán trọ, mỗi nhà nghỉ và mỗi thị trấn quân đội của thế kỷ XIX, người ta có thể bắt gặp những người chơi Euchre — nó đã trở nên phổ biến đến mức đó. Trò chơi hấp dẫn bởi sự đơn giản, nhịp độ nhanh và tinh thần đồng đội: hai đấu hai cố gắng giành ít nhất ba trong năm lượt, trong khi một người chơi liều lĩnh có thể «đi một mình» không cần đồng đội chống lại tất cả. Sự kịch tính, tính toán đồng đội và tốc độ nhanh — tất cả điều đó khiến Euchre trở thành trò tiêu khiển yêu thích của những người thuộc nhiều tầng lớp khác nhau.
Thật thú vị là đến cuối thế kỷ XIX, Euchre còn bước vào cả những sảnh đường sang trọng nhất. Trò chơi, vốn trước đó gắn với vùng biên, đã trở thành một thú vui thời thượng trong giới thượng lưu. Vào những năm 1890, nước Mỹ chứng kiến một làn sóng «Euchre tiến bộ» — tên gọi của một thể thức đặc biệt trong các giải đấu, khi các cặp người chơi liên tục thay đổi và kết quả được ghi lại vào bảng tổng sắp. Những buổi tối bài bạc như vậy thường do các hội từ thiện và nhà thờ tổ chức: thu phí tham dự, trao giải thưởng cho người thắng cuộc và dùng toàn bộ số tiền thu được cho mục đích từ thiện. Năm 1898, báo chí đưa tin về một giải đấu Euchre hoành tráng ở New York: ba nghìn vé đã được bán gây quỹ, và những người chiến thắng nhận được trang sức giá trị làm phần thưởng. Ngay cả các nhà văn cũng để lại dấu ấn, lưu danh Euchre trong văn học: các nhân vật trong tiểu thuyết của Mark Twain thường xuyên ngồi xuống chơi trò này, và Herbert Wells trong tiểu thuyết khoa học viễn tưởng «Cuộc chiến giữa các thế giới» (The War of the Worlds, 1898) đã miêu tả một nhóm người sống sót, giữa cảnh hỗn loạn của cuộc xâm lược Sao Hỏa, tìm thấy niềm an ủi trong những ván Euchre, hào hứng tung lá Joker ngay bên bờ vực diệt vong của nhân loại.
Đầu thế kỷ XX, ngôi sao của Euchre bắt đầu dần phai nhạt. Những thú vui trí tuệ phức tạp hơn lên ngôi — thay cho Euchre giản dị và thân mật là bridge, với những hợp đồng cầu kỳ và vô vàn nước đi kết hợp. Tuy nhiên, Euchre không biến mất: nó quay lại nơi xuất phát và vẫn là trò chơi yêu thích của hàng triệu người Mỹ bình dân. Nó không còn xuất hiện trên trang nhất các tờ báo, nhưng ở vùng Trung Tây, người ta vẫn tiếp tục chơi — bên bàn bếp của bà, trong giờ nghỉ ở nhà máy, trong buổi dã ngoại hay tại nhà thờ địa phương. Từ tiếng ồn ào trong quán rượu đến những hội chợ nhà thờ — Euchre đã để lại dấu ấn lịch sử phong phú và được coi xứng đáng là một trong những trò chơi bài phổ biến nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.
Những sự thật thú vị về Euchre
- Dấu ấn tiếng Đức trong thuật ngữ. Nhiều thuật ngữ trong Euchre bắt nguồn từ tiếng Đức. Ví dụ, chiến thắng khi một đội giành tất cả các lượt được gọi là «march» — từ tiếng Đức Durchmarsch (cuộc hành quân trọn vẹn, đột phá). Người chơi chọn chất chủ thường được gọi là «maker» — từ Spielmacher, nghĩa là «người điều khiển trò chơi». Và nếu bạn bị «euchred» — tức là bị lừa trong tính toán và không giành được số lượt tối thiểu— thì cách nói này bắt nguồn từ tiếng Đức gejuckert, nghĩa đen là: «bị đánh bại trong Euchre». Từ đó cũng có động từ tiếng Anh to euchre someone, đến nay vẫn có nghĩa: lừa gạt, khiến ai đó trắng tay, qua mặt.
- Euchre từng bị cấm trong một số cộng đồng tôn giáo. Vào thế kỷ XIX, Euchre phổ biến đến mức một số cộng đồng Kitô giáo ở Mỹ thấy cần hạn chế nó. Các trò chơi bài, đặc biệt là những trò gắn với cờ bạc và thú vui của giới quý ông, bị nghi ngờ là có thể đe dọa đạo đức. Mặc dù Euchre không phải trò cờ bạc theo nghĩa thông thường, nhưng tinh thần sôi nổi và sự phổ biến của nó trong các quán rượu đã khiến nó lọt vào «danh sách không mong muốn» trong các vòng tròn thanh giáo.
- Euchre đặc biệt phổ biến trong giới phụ nữ. Mặc cho sự gắn bó với các quán rượu nam giới, Euchre đã trở thành một trong những trò chơi bài đầu tiên mà phụ nữ tham gia rộng rãi và chính thức. Vào cuối thế kỷ XIX, các quý bà thượng lưu tổ chức những buổi euchre luncheons — những cuộc gặp buổi sáng và buổi chiều với tiệc nhẹ và chơi bài. Những sự kiện này được báo chí đưa tin, và những người chiến thắng nhận những phần quà nhỏ — từ ống đựng chỉ bạc đến trâm cài trang trí.
- Từ bower là một hiện tượng ngôn ngữ độc đáo. Thuật ngữ bower, dùng trong Euchre để chỉ những quân J cao nhất, không xuất hiện trong bất kỳ trò chơi bài đại chúng nào khác. Đây là dạng Anh hóa của từ tiếng Đức Bauer — «nông dân, quân J». Thật thú vị, dù trong các trò chơi Đức, quân J được gọi là Bauer, nhưng chỉ trong Euchre nó mới được trao vị thế lá chủ đặc biệt và giữ nguyên thuật ngữ ở dạng tiếng Anh. Thuật ngữ này vẫn còn nguyên vẹn ngay cả trong văn hóa Bắc Mỹ, nơi những từ vay mượn khác dần biến mất hoặc được điều chỉnh.
- Euchre là trò chơi đầu tiên có bảng xếp hạng giải đấu được công bố ở Mỹ. Vào những năm 1890, báo chí ở các thành phố Trung Tây bắt đầu thường xuyên đăng tải kết quả của các giải Euchre tiến bộ, trong đó nêu rõ tên những người chiến thắng, tỷ số ván đấu và thậm chí cả những nước đi hay nhất. Điều này đi trước sự xuất hiện của các chuyên mục cờ vua và bridge. Như vậy, Euchre đã trở thành trò chơi bài đầu tiên nhận được sự hỗ trợ truyền thông thường xuyên ngoài phạm vi cờ bạc.
Euchre không chỉ là một trò chơi bài, mà còn là một phần của lịch sử sống động. Nó được chơi trên boong tàu hơi nước, trong những chiếc lều dã chiến, trên hiên nhà thời Victoria và trong giờ nghỉ ở các trang trại, nhà máy. Bên bàn chơi không có chỗ cho sự nhàm chán hay đơn điệu — chỉ có sự hợp tác, tính toán và may mắn. Trong đó, người ta cảm nhận được hơi thở của một thời đại, khi chơi bài là vấn đề danh dự và niềm vui, còn những lá bài — là cái cớ để tụ tập cùng nhau.
Nắm vững luật chơi, cảm nhận nhịp điệu và thực hiện nước đi đầu tiên. Euchre đơn giản lúc bắt đầu, nhưng sau mỗi ván bài là cả một câu chuyện — về quyết định, niềm tin và sự tính toán tinh tế. Chúng tôi tin rằng: khi đã đắm mình vào trò chơi, bạn sẽ hiểu vì sao nó vẫn là một tác phẩm kinh điển sống động, không bao giờ bị lãng quên.