Typing test online, falas

Sot garat e shpejtësisë së shtypjes shpesh perceptohen si një lojë — një ngrohje intelektuale ose një provë aftësish. Megjithatë, pas kësaj «loje» fshihet historia e shpikjeve të rëndësishme dhe ndryshimeve shoqërore. Makina e shkrimit u bë simbol i një epoke të re dhe e ndryshoi përgjithmonë historinë e shkrimit dhe shpejtësinë e shtypjes: ajo lejoi krijimin e teksteve shumë më shpejt sesa me dorë dhe drejtpërdrejt në një formë të pastër, të lexueshme. Që në fund të shekullit XIX, në zyra u shfaqën daktilografë profesionistë, shpejtësia dhe saktësia e të cilëve dukeshin të jashtëzakonshme.

Historia e makinave të shkrimit meriton vëmendje të veçantë. Kjo risi teknike, në pamje të parë modeste, transformoi administratën, kontribuoi në zgjerimin e punësimit të grave në zyra dhe institucione dhe vendosi bazat e shtypjes me sy mbyllur, e cila nuk e ka humbur vlerën e saj as në epokën digjitale. Tastierat moderne trashëguan drejtpërdrejt skemën e parë të makinave, dhe aftësia për të shtypur shpejt u bë një shkathtësi universale. Për të kuptuar se si ndodhi kjo, ia vlen të ndiqet rruga e zhvillimit të teknologjisë dhe shfaqja e fenomenit të garave të shpejtësisë së shtypjes së tekstit.

Historia e makinave të shkrimit

Nga shtypja e lashtë te makina e shkrimit

Për herë të parë, tekstet dhe imazhet filluan të riprodhoheshin në letër dhe stof me anë të shtypjes në Kinën e Lashtë. Këtë e dëshmojnë zbulimet arkeologjike të bëra në Azinë Lindore dhe datohen në shekullin III të erës sonë. Artefakte të mëvonshme me mbishkrime dhe vizatime të shtypura u zbuluan edhe në Egjiptin e Lashtë, të cilat kanë më shumë se 1600 vjet. Bëhet fjalë për papirusë dhe stofra të ruajtura me gjurmë të shtypura mbi to.

Nëse flasim për shtypshkrim të plotë të librave — jo artizanal, por masiv, me përdorimin e stampave dhe modeleve — ai u shpik në Kinë midis shekujve VI dhe X. Shembulli më i hershëm i ruajtur i materialit të shtypur është një kopje ksilografike e «Sutrës së Diamantit» (金剛般若波羅蜜多經), botuar në vitin 868.

Për shumë shekuj, shtypja e teksteve mbeti privilegj i institucioneve të mëdha shtetërore dhe fetare. Për njerëzit e zakonshëm ky proces ishte tepër i kushtueshëm dhe pothuajse i paarritshëm. Vetëm në shekullin XVIII u hodhën hapat e parë drejt krijimit të makinave të shkrimit individuale — pikërisht atëherë u shfaqën patentat e para për pajisje të tilla.

Përpjekjet e para për të mekanizuar shkrimin

Ideja për të krijuar një pajisje për shtypjen e tekstit lindi shumë kohë para revolucionit industrial. Në vitin 1714, anglezi Henry Mill mori një patentë për një «makinë ose metodë për shtypjen e shkronjave një nga një». Megjithatë, përshkrimi ishte shumë i paqartë dhe nuk ka prova që pajisja të ketë ekzistuar ndonjëherë në realitet.

Vetëm në fillim të shekullit XIX u shfaqën ekzemplarët e parë me të vërtetë funksionalë. Rreth vitit 1808, shpikësi italian Pellegrino Turri krijoi një makinë shkrimi për mikeshën e tij, konteshën Carolina Fantoni da Fivizzano, e cila kishte humbur shikimin. Pajisja vetë nuk është ruajtur, por kanë mbijetuar letrat e daktilografuara nga kontesha. Këto mesazhe mund të konsiderohen disa nga tekstet e para të krijuara nga njeriu me ndihmën e një makine.

Shembulli i Turri-t frymëzoi edhe entuziastë të tjerë. Në vitin 1829, në SHBA, William Austin Burt mori një patentë për një pajisje të quajtur Typographer. Struktura e tij i ngjante një shtypshkronje primitive: operatori zgjidhte simbolet një nga një dhe i shtypte ato në letër me ndihmën e një levë. Edhe pse aparati ishte më i ngadalshëm se shkrimi me dorë dhe nuk u përhap, ai konsiderohet si makina e parë e shkrimit e patentuar në SHBA dhe një hallkë e rëndësishme në evolucionin e teknikës.

Në Evropë, në mesin e shekullit XIX, filluan të shfaqen projekte të ndryshme të makinave të shkrimit. Kështu, shpikësi francez François Prévost në vitet 1830 paraqiti versionin e vet të një pajisjeje për shtypje, ndërsa në Britani sipërmarrësit eksperimentonin me makina për nevoja administrative. Këto ekzemplarë ishin larg të përsosurit, por tregonin qartë se ideja e mekanizimit të shkrimit gjente jehonë në vende të ndryshme.

Në mesin e shekullit, kërkimet morën një përmasë vërtet ndërkombëtare. Shpikësit në Evropë dhe Amerikë përpiqeshin aktivisht të gjenin një zgjidhje funksionale, por suksesi i vërtetë komercial u arrit vetëm në vitet 1870. Pikërisht atëherë pastori danez Rasmus Malling-Hansen prezantoi krijimin e tij — «topi i shkrimit». Makina kishte një formë sferike të pazakontë: tastet ishin të vendosura në sipërfaqe, duke i ngjarë një jastëku me gjilpëra. Për kohën e saj, spikaste për shpejtësinë e punës dhe qartësinë e simboleve të shtypura.

Interesi për risinë ishte aq i madh, saqë ajo arriti shpejt edhe tek intelektualë të njohur. Filozofi Friedrich Nietzsche mori «topin e shkrimit» si dhuratë dhe u përpoq të punonte me të për ca kohë, por në fund u ankua për parehatinë e shtypjes. Pavarësisht këtyre vështirësive, modeli i Malling-Hansen u bë një etapë e rëndësishme në historinë e teknikës: ai konsiderohet si makina e parë e shkrimit e prodhuar në seri, duke filluar nga viti 1870.

Lindja e QWERTY dhe triumfi i Sholes

Një hap vendimtar ishte shpikja e amerikanit Christopher Latham Sholes nga Milwaukee. Duke punuar si tipograf dhe gazetar, që nga mesi i viteve 1860 ai përpiqej të krijonte një makinë shkrimi të përshtatshme për përdorim në zyra. Në vitin 1868, Sholes dhe kolegët e tij morën një patentë për një prototip, ku tastet ishin të renditura sipas alfabetit. Ky skemë rezultoi jo praktike: gjatë shtypjes së shpejtë, levat me shkronja shpesh përplaseshin dhe bllokoheshin. Duke vazhduar eksperimentet, Sholes ndryshoi shpërndarjen e tasteve, duke ndarë shkronjat më të përdorura për të ulur rrezikun e bllokimeve. Kështu lindi shpërndarja QWERTY, e emërtuar sipas gjashtë simboleve të para të rreshtit të sipërm.

Në vitin 1873, Sholes dhe partnerët e tij nënshkruan një marrëveshje me kompaninë E. Remington and Sons, të njohur për prodhimin e armëve dhe makinave qepëse, e cila mori përsipër prodhimin serik të makinave të shkrimit. Në vitin 1874, doli në treg modeli i parë, i quajtur Sholes & Glidden Typewriter ose Remington nr. 1. Çmimi i saj ishte 125 dollarë — një shumë e madhe për kohën, e krahasueshme me disa mijëra dollarë në vlerën e sotme.

Kjo makinë shtypte vetëm me shkronja kapitale dhe kishte një mbulesë të pazakontë, të dekoruar me piktura dhe stolisje me ar. Megjithë pamjen mbresëlënëse, shitjet ishin modeste: midis viteve 1874 dhe 1878 u shitën rreth pesë mijë ekzemplarë. Megjithatë, së shpejti kompania ofroi një version të përmirësuar. Në vitin 1878 doli modeli Remington nr. 2, ku për herë të parë u shfaq tasti Shift, që lejonte kalimin midis shkronjave kapitale dhe të vogla. Ky zgjidhje rriti ndjeshëm komoditetin e punës: në vend të ndërtimit të mëparshëm me një tast të veçantë për çdo regjistër, përdoruesit tani mund të përdornin të njëjtin tast për të dy format e simbolit. Si rezultat, tastiera u bë më kompakte, ndërsa shtypja — më e shpejtë dhe më efikase.

Shpërndarja QWERTY u konsolidua gradualisht si një standard universal, pasi përdorej në makinat e kompanisë Remington dhe u përhap shpejt mes konkurrentëve. Kjo e thjeshtoi procesin e të mësuarit dhe e shndërroi daktilografinë në një aftësi masive. Që në vitet 1890, dhjetëra firma në SHBA dhe Evropë prodhonin makina shkrimi, por shumica ishin të detyruara të ndiqnin skemën e Sholes. Në vitin 1893, prodhuesit më të mëdhenj amerikanë, përfshirë Remington, u bashkuan në Union Typewriter Company dhe e konsoliduan formalisht QWERTY si standard industrial.

Përhapja dhe ndikimi shoqëror

Çereku i fundit i shekullit XIX ishte koha e triumfit të makinës së shkrimit. Nëse në vitet 1870 ajo përdorej vetëm nga disa entuziastë, tashmë në vitet 1880 u formua një profesion i ri — daktilograf ose stenograf. Për më tepër, ai mori shpejt një «fytyrë femërore»: mijëra gra të reja mësonin daktilografinë dhe gjenin punë në zyra dhe administrata. Sipas të dhënave të vitit 1891, në SHBA kishte rreth njëqind mijë daktilografë, nga të cilët rreth tre të katërtat ishin gra. Për epokën viktoriane kjo ishte një ndryshim i rëndësishëm: gruaja e punësuar në fushën intelektuale nuk ishte më një raritet. Makina e shkrimit u hapi atyre rrugën drejt pavarësisë ekonomike, ndërsa sipërmarrësve u dha qasje në një numër të madh punonjësish të kualifikuar dhe relativisht të lirë.

Në vitin 1900, në Amerikë dhe Evropë tashmë funksiononin shkolla të specializuara të daktilografisë, që diplomonin operatorë të certifikuar. Paralelisht nisën të organizoheshin gara shpejtësie në shtypje, dhe daktilografët më të shpejtë bëheshin të famshëm të kohës së tyre.

Në fillim të shekullit XX, struktura e makinave të shkrimit mori formën klasike: aparate mekanike me goditje, me shkronja mbi leva që godisnin përmes një shiriti boje në letër. Modelet e para shtypnin «në fshehtësi» — shkronjat vendoseshin poshtë, në pjesën e pasme të fletës, dhe për të parë rezultatin, duhej ngritur karroca. Në vitet 1880–1890 u shfaqën zgjidhje për «shtypje të dukshme». Kështu, kompania Underwood prezantoi në vitin 1895 një model me goditje frontale, ku teksti ishte menjëherë i dukshëm për operatorin.

Në vitet 1920, pothuajse të gjitha makinat kishin tashmë pamjen që njohim: tastierë QWERTY me katër rreshta, një ose dy taste Shift, kthimin e karrocës, shiritin e bojës dhe zilen në fund të rreshtit. Në vitet 1890, një makinë standarde kushtonte rreth 100 dollarë — shumë e barasvlefshme me disa mijëra sot. Por kërkesa vazhdonte të rritej, dhe disa modele prodhoheshin në miliona ekzemplarë. Një nga më të suksesshmet ishte Underwood nr. 5, që u shfaq në fillim të shekullit XX dhe u shit në mbi dy milionë njësi.

Elektrizimi i makinës së shkrimit dhe kaluarja te kompjuterët

Hapi tjetër i rëndësishëm në zhvillim ndodhi në mesin e shekullit XX me shfaqjen e makinave elektrike të shkrimit. Në këto pajisje, shtypja e një tasti vinte në lëvizje një motor elektrik që shtypte simbolin, gjë që ulte lodhjen e operatorit dhe rriste shpejtësinë e punës. Lider në këtë fushë ishte kompania IBM, e cila kishte filluar zhvillimet që në vitet 1930. Në vitin 1961, ajo prezantoi modelin revolucionar Selectric. Në vend të levave tradicionale me shkronja, këtu përdorej një element sferik i zëvendësueshëm, që rrotullohej dhe anohej për të shtypur simbolin e dëshiruar. Një ndërtim i tillë lejonte ndërrimin e shpejtë të fonteve dhe siguronte më shumë butësi dhe saktësi në punë.

Selectric pushtoi shpejt tregun: në SHBA ajo përfaqësonte deri në 75% të shitjeve të makinave të shkrimit. U bë simbol i zyrave të viteve 1960–1970, dhe gjatë 25 viteve të prodhimit (1961–1986), kompania IBM shiti mbi 13 milionë makina të modeleve të ndryshme — një rezultat mbresëlënës për teknologjinë e zyrës.

Në vitet 1980, epoka e makinave klasike të shkrimit filloi të perëndonte me shpejtësi. Ato zëvendësoheshin nga procesorë elektronikë të tekstit (word processors) dhe kompjuterë personalë, të cilët lejonin jo vetëm shtypjen, por edhe redaktimin e tekstit para shtypjes në letër. Tastiera e kompjuterit trashëgoi parimin e punës dhe shpërndarjen e makinës së shkrimit, por i çliroi përdoruesit nga shumë kufizime të saj: pamundësia për të korrigjuar gabimet, varësia nga letra si i vetmi mbartës i tekstit dhe mirëmbajtja mekanike e lodhshme.

Prodhimi i makinave tradicionale pakësohej vit pas viti, dhe në fillim të shekullit XXI pothuajse kishte pushuar. Në vitin 2011, kompania indiane Godrej and Boyce, prodhuesi i fundit i madh i makinave mekanike të shkrimit, mbylli fabrikën në Mumbai. Në depot mbetën vetëm disa qindra ekzemplarë të modelit të fundit, Godrej Prima, që shiteshin për rreth 200 dollarë secila. Ky ngjarje u bë fundi simbolik i një epoke të tërë: makina e shkrimit ia la vendin kompjuterëve dhe shtypjes digjitale të tekstit. Megjithatë, vetë koncepti i shtypjes së shpejtë dhe të saktë mbijetoi, duke u shndërruar në një shkathtësi universale pune me tastierën, pa të cilën është e vështirë të imagjinohet bota moderne.

Fakte interesante për makinat e shkrimit

• Njeriu — makina e shkrimit. Në dekadat e para pas shpikjes, vetë fjala «typewriter» në anglisht nënkuptonte jo vetëm pajisjen, por edhe personin që punonte me të. Në shpalljet e gazetave të fundit të shekullit XIX, punëdhënësit kërkonin pikërisht «skillful typewriters», duke nënkuptuar daktilografë të kualifikuar. Vetëm më vonë për njerëzit u konsolidua termi «typist», ndërsa fjala «makinë shkrimi» filloi të përdorej vetëm për aparatin.
• Librat e parë të shtypur. Shkrimtari amerikan Mark Twain ishte një nga të parët që përdori makinën e shkrimit në praktikën letrare. Libri i tij Life on the Mississippi («Jeta në Misisipi», 1883) hyri në histori si vepra e parë e shkruar plotësisht me makinë shkrimi. Është interesante se vetë Twain nuk dinte të shtypte dhe diktonte tekstin sekretarit të tij, por pikërisht ky dorëshkrim i hapi botuesve botën e tekstit të daktilografuar.
• Fraza me të gjitha shkronjat. Për të mësuar daktilografinë dhe ushtruar shtypjen me sy mbyllur, u shpik pangrama e famshme: The quick brown fox jumps over the lazy dog («Dhelpra e shpejtë kafe kërcen mbi qenin dembel»). Ajo është e veçantë sepse përmban të gjitha shkronjat e alfabetit anglisht dhe për këtë arsye u bë një ushtrim klasik për trajnimin në tastierë. Përmendjet e para datojnë në vitet 1880, dhe në fillim të shekullit XX kjo frazë ishte përfshirë në të gjitha tekstet mësimore të daktilografisë.
• Mungesa e njësit dhe zeros. Në shumë makina të vjetra nuk kishte taste me shifrat «1» dhe «0». Prodhuesit i konsideronin ato të panevojshme: në vend të njëshit përdorej shkronja e vogël «l», dhe në vend të zeros — shkronja e madhe «O». Një zgjidhje e tillë e thjeshtonte ndërtimin dhe ulëte koston e prodhimit. Përdoruesit mësoheshin shpejt, dhe madje në udhëzime rekomandohej të shtypej «1» me «l» të vogël. Vetëm në modelet e mëvonshme, përfshirë IBM Selectric, shifrat «1» dhe «0» u shfaqën veçmas.
• Rekorde të pabesueshme të shtypjes. Që në vitet 1880 filluan garat e para zyrtare të shpejtësisë së shtypjes. Një nga më të njohurat ishte në vitin 1888 në Cincinnati, mes Frank McGurrin dhe Louis Traub. Fituesi ishte McGurrin, i cili shtypte me «metodën e fshehtë me dhjetë gishta» dhe arriti shpejtësinë prej 98 fjalësh në minutë. Që nga ai moment, shtypja e shpejtë filloi të perceptohej jo vetëm si një aftësi profesionale, por edhe si një lloj gare, që solli shumë rekorde në shekullin XX. Në vitin 1923, Albert Tangora vendosi një rekord duke shtypur për një orë tekst me një shpejtësi mesatare prej 147 fjalësh në minutë në një makinë mekanike. Rekordi absolut i shekullit XX i përket amerikankës Stella Pajunas: në vitin 1946 ajo arriti shpejtësinë prej 216 fjalësh në minutë në një makinë elektrike IBM. Për krahasim, përdoruesi mesatar sot shtyp rreth 40 fjalë në minutë. Në epokën e kompjuterëve dolën rekorde të reja në tastiera speciale dhe shpërndarje alternative, por arritja e Pajunas në QWERTY standard mbeti e paprekur.
• Makina e shkrimit dhe shteti. Në Bashkimin Sovjetik, makinat e shkrimit ishin nën kontroll të rreptë. Duke u frikësuar nga samizdati, autoritetet futën regjistrimin e detyrueshëm të çdo makine në organet e Ministrisë së Brendshme. Në fabrika merreshin «gjurmë» të të gjitha simboleve nga çdo ekzemplar dhe ruheshin në arkiva: çdo makinë kishte «shkrimin» e vet unik, që u lejonte ekspertëve të identifikonin burimin e tekstit. Makinat e paregjistruara ishte pothuajse e pamundur të merreshin, dhe për shtypjen e paligjshme kërcënoheshin ndëshkime të ashpra. Megjithatë, samizdati ekzistonte: entuziastët sillnin fshehurazi makina nga jashtë dhe shtypnin libra të ndaluar, duke i shpërndarë me mijëra kopje. Kjo u bë një nga faqet më të veçanta në historinë e daktilografisë.

Makina e shkrimit kaloi rrugën nga një shpikje ekzotike në një mjet zyre të kudogjendur, duke lënë një gjurmë të thellë në kulturë dhe teknologji. Pikërisht ajo i mësoi njerëzit me idenë se teksti mund të krijohej me shpejtësi të madhe, ndërsa procesi i shkrimit — të automatizohej. Rreth makinave u formua një ekosistem i vet: metoda mësimi të shtypjes me sy mbyllur, gara të daktilografëve të shpejtë, imazhe letrare — mjafton të kujtojmë Jack Nicholson që shtypte në makinë në filmin «The Shining» (1980).

Sot, makinat e shkrimit i përkasin historisë, por shpirti i tyre jeton në çdo tastierë kompjuteri. Aftësia për të shtypur shpejt dhe saktë, e lindur më shumë se një shekull më parë, nuk e ka humbur rëndësinë — përkundrazi, në epokën e informacionit vlerësohet më shumë se kurrë. Duke studiuar historinë e makinave të shkrimit, ne kuptojmë më mirë vlerën e kësaj aftësie dhe atë elegancë intelektuale që mbart arti i daktilografisë. Nuk është rastësi që shtypja me sy mbyllur shpesh krahasohet me luajtjen e një instrumenti muzikor — këtu kanë rëndësi si saktësia, ashtu edhe ndjenja e ritmit dhe shumë orë praktike.

Shpejtësia e shtypjes nuk është vetëm pjesë e historisë, por edhe një aftësi e dobishme e së tashmes. Duke zotëruar teknika të thjeshta të daktilografisë, mund të rritet ndjeshëm efikasiteti i punës. Më tej do të shqyrtojmë rregullat bazë të shtypjes së tekstit dhe do të japim këshilla si për fillestarët, ashtu edhe për ata që tashmë zotërojnë me siguri aftësinë e shtypjes së shpejtë. Gati të kalojmë nga teoria në praktikë? Atëherë — te tastiera!

Shpejtësia e shtypjes në kuptimin modern — është një lloj loje ose testi online, qëllimi i të cilit është — të përcaktojë sa karaktere ose fjalë në minutë mund të shtypë një përdorues i tastierës. Ndryshe nga lojërat e tavolinës ose ato kompjuterike, këtu nuk ka kundërshtarë apo një skenar të ndërlikuar: kundërshtari kryesor bëhet koha dhe rekordet personale. Gjithçka që nevojitet për të marrë pjesë — është një pajisje hyrëse (një tastierë e zakonshme kompjuteri apo edhe ekrani i një smartphone-i) dhe teksti që duhet të shtypet.

Zakonisht testi i shpejtësisë së shtypjes kryhet individualisht, megjithëse ekzistojnë edhe gara online, ku disa pjesëmarrës konkurrojnë njëkohësisht në të njëjtin tekst. Kohëzgjatja standarde e provës — 1 minutë, gjatë së cilës duhet të shtypen sa më shumë fjalë (mesatarisht një fjalë konsiderohet e barabartë me 5 karaktere). Megjithatë, në disa variante koha mund të jetë më e gjatë (p.sh. 2, 5 ose 10 minuta) ose përcaktohet nga gjatësia e tekstit, i cili duhet të shtypet nga fillimi deri në fund. Gjëja më e rëndësishme megjithatë mbetet e pandryshuar: saktësia maksimale dhe shpejtësia e shtypjes.

Thelbi i kontrollit të shpejtësisë së shtypjes qëndron në zhvillimin e aftësisë për të futur tekst shpejt dhe saktë. Në të njëjtën kohë, procesi vetë është interesant nga këndvështrimi psikologjik dhe motorik. Së pari, aktivizohet kujtesa muskulore: truri mëson të lidhë çdo shkronjë me lëvizjen e një gishti të caktuar, gjë që nga ana mekanike është e ngjashme me luajtjen në piano.

Së dyti, zhvillohet shikimi periferik dhe vëmendja: një shtypës me përvojë është në gjendje të lexojë tekstin disa fjalë përpara, duke shtypur njëkohësisht ato aktuale, dhe të vërejë gabimet pothuajse me cepin e syrit. Së treti, procesi kombinon elemente gare (kur rezultatet krahasohen me njerëz të tjerë ose me rekordet personale) dhe trajnimi, pasi për përmirësimin e treguesve nevojitet një strategji e menduar mirë.

Prandaj, testet e shpejtësisë së shtypjes janë interesante sepse ofrojnë mundësinë për të sfiduar veten, për të forcuar përqendrimin dhe për të rritur njohuritë e përgjithshme kompjuterike. Nuk është rastësi që shumë e shohin testin online jo si rutinë, por si një sfidë tërheqëse: dëshira për një rezultat më të mirë bëhet joshëse dhe, në fund, jo vetëm që ushtrohesh, por edhe fiton një aftësi praktike, të dobishme në jetën e përditshme.

Shpejtësia e shtypjes: si funksionon

Për të filluar testin e shpejtësisë së shtypjes, mjafton të ndiqen disa hapa të thjeshtë:

• Përgatitja e vendit të punës. Ulu para kompjuterit (ose merr një pajisje me tastierë) në një pozicion të rehatshëm. Këmbët duhet të qëndrojnë në dysheme, shpina drejt, duart të përthyera në bërryla në kënd të drejtë. Vendose tastierën në mënyrë që kyçet të qëndrojnë lirshëm, pa tension. Sigurohu që asgjë të mos të shpërqendrojë — gjatë testit është më mirë të lihen mënjanë çështjet e tjera dhe të përqendrohesh.
• Pozicioni i duhur i duarve në tastierë. Merr pozicionin bazë të metodës së shtypjes me verbëri: gishtat e të dy duarve qëndrojnë mbi rreshtin kryesor (shtëpiak) të tastierës. Për tastierën QWERTY, këto janë tastet A-S-D-F dhe J-K-L-;. Gishtat tregues duhet të jenë mbi tastet me shenja të vogla (zakonisht F dhe J) — ato ndihmojnë për të rikthyer gishtat në pozicionin fillestar pa parë. Gishtat e mëdhenj qëndrojnë mbi hapësirë. Ky pozicion siguron qasje të lehtë në të gjitha tastet e tjera dhe kontribuon në një shpejtësi më të lartë shtypjeje.
• Fillimi i testit. Hap një program ose faqe interneti për verifikimin e shpejtësisë së shtypjes (ekzistojnë shumë shërbime falas online). Zakonisht në ekran shfaqet një tekst — një grup fjalësh, fjalish ose karakteresh të rastësishme — i cili duhet të shtypet. Numërimi i kohës zakonisht fillon nga momenti kur shtypet tasti i parë. Detyra jote — është të shtypësh tekstin sa më saktë dhe shpejt, duke futur të gjitha shkronjat, numrat dhe shenjat e pikësimit në rendin në të cilin janë dhënë.
• Rregullat e shtypjes dhe gabimet. Gjatë shtypjes përpiqu të mos shohësh tastierën — shikimi duhet të jetë i drejtuar te teksti i ushtrimit (zakonisht i vendosur mbi fushën e hyrjes). Mos lër fjalë pa shtypur dhe mos ndërro shkronjat. Nëse bën një gabim (shtyp tastin e gabuar), shumica e sistemeve e theksojnë menjëherë karakterin e pasaktë. Rregulli standard — para se të vazhdosh, duhet të korrigjosh gabimin, përndryshe do të llogaritet. Për korrigjim përdor tastin Backspace (←) dhe fut karakterin e saktë. Mbaj mend se koha vazhdon të ecë ndërsa korrigjon, prandaj është më mirë të shtypësh saktë që në fillim. Disa teste lejojnë të mos korrigjosh gabimet, por për çdo karakter të munguar ose të pasaktë penalizojnë rezultatin (p.sh. duke zbritur një numër të caktuar fjalësh në minutë).
• Përfundimi dhe rezultatet. Testi zakonisht përfundon automatikisht pas skadimit të kohës së përcaktuar ose pasi të jetë shtypur i gjithë teksti. Më pas programi shfaq treguesit kryesorë. Parametri kryesor — shpejtësia e shtypjes, zakonisht e shprehur në fjalë për minutë (WPM) ose karaktere për minutë (CPM). Konsiderohet që një fjalë është mesatarisht e barabartë me pesë karaktere, kështu që, për shembull, 200 karaktere në minutë korrespondojnë me rreth 40 fjalë në minutë. Përveç kësaj, vlerësohet saktësia, pra përqindja e karaktereve të futura saktë. Rezultati ideal — 100%, por edhe tek shtypësit me përvojë zakonisht është 97–99%, pasi gabimet e vogla janë të pashmangshme. Shumë shërbime ofrojnë gjithashtu statistika të hollësishme: numrin e gabimeve, vendet ku shpejtësia ra dhe karakteret e futura më ngadalë se të tjerat. Një analizë e tillë ndihmon për të identifikuar pikat e dobëta dhe për të ndjekur progresin.
• Variacionet dhe mënyrat. Rregullat mund të ndryshojnë pak në varësi të platformës. Disa shërbime ofrojnë tekste tematike — për shembull, citate, kod programimi ose fragmente artikujsh — gjë që e bën procesin më interesant krahasuar me shtypjen e fjalëve të rastësishme. Të njohura janë mënyrat e garës, ku në ekran shfaqet progresi i kundërshtarëve, dhe detyra është të përfundosh tekstin më shpejt se të tjerët. Në versionet mësimore ka nivele vështirësie: nga ushtrime të shkurtra për fillestarët deri te tekste voluminoze dhe komplekse për përdoruesit me përvojë. Qëllimi kryesor mbetet i njëjti — të shtypësh tekstin e dhënë dhe të vlerësosh shpejtësinë me saktësi.

Duke ndjekur këto rregulla, do të mund të zotërosh lehtësisht testet e shpejtësisë së shtypjes. Është e rëndësishme të mbash mend: gjëja kryesore — nuk janë rekordet që në përpjekjen e parë, por zhvillimi gradual i aftësisë. Më poshtë paraqiten këshilla që do të ndihmojnë të shtypësh më shpejt dhe me më shumë siguri.

Si të mësosh të shtypësh më shpejt: këshilla për fillestarët

Për fillestarët që duan të mësojnë shpejtësinë e shtypjes është e rëndësishme të krijojnë zakone të sakta që nga fillimi. Ja disa rekomandime që ndihmojnë në rritjen e shpejtësisë dhe shmangien e gabimeve tipike.

Qasje taktike

• Së pari saktësia — pastaj shpejtësia. Paradoksalisht, për të mësuar të shtypësh më shpejt, fillimisht duhet të shtypësh më ngadalë. Gjatë ushtrimeve, ul me vetëdije ritmin në një nivel të rehatshëm, ku të mos bësh fare gabime. Ushtrohu për korrektësi: pozicioni i duhur i duarve dhe shtypja e saktë e tasteve pa ngut. Kur kujtesa muskulore të forcohet dhe shtypjet të bëhen automatike, shpejtësia do të fillojë të rritet natyrshëm. Instruktorët e daktilografisë theksojnë se në fillim rëndësi thelbësore ka saktësia 100%, dhe vetëm më pas — rritja e ritmit. Mos harro: një gabim i rëndë mund të shkatërrojë përparësinë edhe të dhjetë shtypjeve të shpejta, nëse duhet të harxhosh kohë për korrigjime.
• Nda tekstin në fragmente. Mos e shiko tekstin si një rrjedhë të pandërprerë karakteresh — mëso të dallosh në të pjesë të njohura. Syrit dhe trurit u është më e lehtë të përpunojnë informacionin me pjesë: fjalë të plota, rrokje ose kombinime të zakonshme shkronjash. Për shembull, fjala «kompjuterizim» është më e shpejtë të shtypet nëse e ndan mendërisht në «kom-pju-te-ri-zim», sesa duke shtypur secilën shkronjë veçmas. Në praktikë, daktilografët me përvojë nuk shikojnë shkronja të veçanta, por 2–3 fjalë përpara. Provo të stërvitësh këtë lexim parashikues: lëviz shikimin te fjala tjetër ndërkohë që shtyp aktualen. Gradualisht do të gjesh ritmin dhe do të fillosh të shtypësh më rrjedhshëm e me më shumë siguri, sikur të shkruaje mendime, jo vetëm simbole.
• Mbaj ritëm të qëndrueshëm. Sekreti i shpejtësisë së lartë nuk është goditja e çrregullt e tasteve, por ritmi i qëndrueshëm. Përpiqu të shtypësh në mënyrë të njëtrajtshme, sikur të ndiqje një metronom. Nëse ndien se po ngatërrohesh ose po ngutësh, më mirë ngadalëso pak, rikthe ritmin dhe pastaj përshpejto përsëri. Imagjinoje si një maratonë, jo si sprint: më e rëndësishme është të mos ndalesh sesa të kesh një shpërthim maksimal. Një qasje e tillë ul numrin e gabimeve, sepse ato ndodhin zakonisht kur gishti shtyp një tast para kohe. Gjej ritmin tënd optimal, ku arrin të mendosh dhe të shtypësh njëkohësisht — pikërisht ai do të bëhet baza e progresit të mëtejshëm.

Gabime tipike të fillestarëve

• Të shikosh tastierën. Armiku kryesor i metodës së verbër — është tundimi për të ulur sytë mbi tastierë. Fillestarët shpesh i dorëzohen kësaj, sidomos në momentet e pasigurisë. Por çdo vështrim i tillë prish «orientimin» tënd dhe të merr kohë. Mësohu të mos shohësh fare poshtë. Nëse harron ku ndodhet një simbol — më mirë ndalo një çast, imagjino tastierën në mendje. Me kohë pozicioni i tasteve do të fiksohet në kujtesë. Mund edhe të mbulosh duart me një shami ose të fikësh ndriçimin e tastierës për t’u mësuar pa ndihmën vizuale. Beso, shpejtësia do të rritet kur të heqësh dorë plotësisht nga ky zakon.
• Pozicionimi i pasaktë i gishtave. Një tjetër gabim i zakonshëm — vazhdimi i shtypjes me dy (tre) gishta, edhe pasi është mësuar layout-i. Shumë autodidaktë, pasi kanë mësuar vendndodhjen e shkronjave, nuk e përdorin punën e të 10 gishtave, duke preferuar metodën e vjetër «hunt-and-peck», ku kërkimi dhe shtypja bëhen kryesisht me gishtat tregues. Ky metodë ka një kufi: nuk mund të kalosh një shpejtësi të caktuar pa shpërndarë punën mes të gjithë gishtave. Prandaj që nga fillimi respekto skemën klasike: çdo gisht është përgjegjës për kolonën e vet të tasteve. Gishti i katërt dhe i vogli duken të ngathët në fillim, por pjesëmarrja e tyre është jetike. Kontrollo rregullisht pozicionin: pas përfundimit të një fjale, të gjithë gishtat duhet të kthehen te rreshti kryesor, si në bazë. Nëse nuk e bën këtë, duart mund të «rrëshqasin» mbi tastierë dhe ti do të fillosh të gabosh. Teknikat e sakta — janë themeli yt, dhe është më mirë të shpenzosh kohë për t’i mësuar, sesa të korrigjosh më vonë zakone të dëmshme.
• Tension i tepërt. Ndonjëherë fillestari përqendrohet aq shumë në shpejtësi, sa shtyp tastet me forcë dhe tendos tërë dorën. Ky është një gabim: ngurtësia e lëvizjeve ngadalëson shtypjen dhe sjell lodhje. Shtyp i relaksuar, me prekje të lehta. Tastierat moderne janë mjaft të ndjeshme, nuk ka nevojë të goditen si makinat e shkrimit të viteve 1930. Vëzhgo duart dhe shpatullat: nëse ndien që i ke ngritur ose që e ke ulur kokën — bëj një pushim, lëvize kyçet, bëj ushtrime. Sa më të lira dhe të buta të jenë lëvizjet e gishtave, aq më e madhe do të jetë shpejtësia. Daktilografët me përvojë punojnë pothuajse pa zhurmë, sepse gishtat e tyre rrëshqasin mbi taste, nuk i godasin ato.

Strategji për përmirësimin e aftësisë

• Stërvitu rregullisht. Faktori vendimtar për zhvillimin e shpejtësisë së shtypjes është pikërisht praktika e vazhdueshme. Më mirë është të kushtosh 15–20 minuta çdo ditë sesa të përpiqesh të kompensosh me seanca të rralla dhe të gjata një herë në javë. Seancat e shkurtra të përditshme ndihmojnë trurin dhe muskujt të forcojnë gradualisht aftësinë. Përdor për stërvitje trajnues online, shërbime lojërash, tekste këngësh ose çdo material tjetër — kryesorja është të shtypësh. Edhe pse përsëritjet mund të duken monotone, pikërisht ato sjellin rezultat: pas disa javësh do të vëresh se futja e tekstit është bërë më e shpejtë dhe më automatike.
• Përdor layout-e dhe gjuhë të ndryshme. Nëse tashmë shtyp me siguri në një gjuhë, provo për ndryshim të stërvitesh në një tjetër, p.sh. të kalosh nga anglishtja në spanjisht ose anasjelltas. Kjo zhvillon fleksibilitetin e aftësisë dhe e bën trurin të punojë më aktivisht. Përveç kësaj, layout-e të ndryshme tastiere (QWERTY, DVORAK etj.) angazhojnë gishtat ndryshe. Të mësuarit e një layout-i alternativ mund të ndikojë pozitivisht edhe në atë kryesor: fillon të kuptosh më mirë parimet e lëvizjes së gishtave dhe të formosh zakone më të sakta. Fillestarët nuk duhet të shpërndahen, por për përdoruesit e avancuar eksperimentet janë të dobishme. Disa arrijnë shpejtësi mbresëlënëse pikërisht në layout-e jo standarde. Kështu, layout-i Dvorak, i krijuar në vitet 1930 për të ulur lëvizjet e panevojshme të gishtave, lejonte thyerjen e rekordeve të shtypjes, megjithëse nuk u përhap gjerësisht.
• Mbaj shënim progresin dhe garo. Një mënyrë e shkëlqyer për të ruajtur motivimin — është të matësh rregullisht rezultatet dhe të shtosh një element gare. Shëno treguesit e tu të shpejtësisë dhe saktësisë të paktën një herë në javë. Edhe nëse përparimi është i ngadaltë, pas disa muajsh shifrat do të tregojnë qartë zhvillimin dhe do të të frymëzojnë të vazhdosh. Provo të marrësh pjesë në renditje ose sfida online: shumë faqe organizojnë turne dhe publikojnë tabela kryesore. Të hysh në dhjetëshen më të mirë ose thjesht të kalosh një mik — është emocionuese dhe të motivon të mos ndalesh. Në të kaluarën ka pasur gara të vërteta daktilografësh që mblidhnin shikues në salla — sot ekuivalenti i tyre mund të organizohet lehtësisht virtualisht me kolegë ose të apasionuar. Elementi i konkurrencës ndihmon për të zbuluar potencialin dhe për të zhvilluar më shpejt aftësitë.
• Mëso shkurtoret e tastierës dhe teknikat e redaktimit. Edhe pse nuk lidhen drejtpërdrejt me shpejtësinë e pastër të shtypjes, zotërimi i kombinimeve të tasteve (p.sh. Ctrl + C, Ctrl + V, lëvizja në tekst pa maus) rrit ndjeshëm shkathtësinë e përgjithshme. Sa më shumë veprime të kryesh me tastierë, aq më natyrshëm dhe me më shumë siguri do të ndihesh tek ajo. Kjo përshpejton në mënyrë indirekte edhe punën me tekstin. Provo për një kohë të përballesh pa maus: përdor Tab, shigjetat, Ctrl + shigjetë për të kaluar nga një fjalë në tjetrën, Ctrl + Backspace për të fshirë fjalë të tëra dhe shkurtore të tjera. Ky regjim pune mund të duket i pazakontë fillimisht, por së shpejti do të vëresh se gishtat lëvizin më shpejt dhe më me siguri mbi taste.

Për të kuptuar sa i mirë është rezultati yt, është e përshtatshme të referohesh te treguesit mesatarë. Ja nivelet kryesore të shpejtësisë së shtypjes.

Shpejtësia normale e shtypjes

• Fillestar: deri në 30 WPM (deri në 150 karaktere në minutë). E përshtatshme për shtypje të ngadaltë të teksteve të thjeshta.
• Nivel bazë: 40 WPM (200 karaktere në minutë). Mjaftueshëm për punë me dokumente dhe detyra të përditshme.
• Përdorues i sigurt: 60 WPM (300 karaktere në minutë). Ritëm i qëndrueshëm, i përshtatshëm për studime dhe punë zyre.
• Nivel i avancuar: 80–95 WPM (400–475 karaktere në minutë). Shpejtësi e lartë, e arritshme me praktikë të rregullt dhe punë intensive.
• Profesional: 100+ WPM (500+ karaktere në minutë). Shpejtësi shumë e lartë, tipike për shtypës me përvojë dhe pjesëmarrës kampionatesh.

Përveç shpejtësisë, vlerësohet edhe saktësia, sepse edhe një shtypje e shpejtë nuk është efektive nëse ka shumë gabime. Një tregues i mirë është 97–99% karaktere të sakta.

Të zotërosh shtypjen e shpejtë — është një proces që kombinon përfitimin praktik dhe elementin e lojës. Duke filluar me përpjekje të ngadalta, hap pas hapi bëhesh një përdorues i sigurt i tastierës, i aftë të shtypësh pothuajse me shpejtësinë e mendimit. Kemi ndjekur rrugën nga makinat e para të shkrimit dhe zhvillimi i daktilografisë deri te testet moderne online, të cilat tregojnë qartë se sa shumë është zhvilluar kjo aftësi. Rregullat e verifikimit të shpejtësisë janë të thjeshta, ndërsa këshillat për fillestarët ndihmojnë në shmangien e gabimeve dhe në përshpejtimin e progresit. Gara kryesore këtu — është me veten: çdo përmirësim i rezultatit, çdo fjalë shtesë në minutë bëhet një fitore e vogël personale.

Shtypja e shpejtë kursen kohë në studime dhe në punë, duke stërvitur njëkohësisht vëmendjen dhe përqendrimin. Me kohë, shtypja shndërrohet në një proces natyral, kur duart veprojnë pothuajse automatikisht, duke ndjekur mendimin. Për shumëkënd, ritmi i tasteve bëhet jo vetëm një mjet pune, por edhe një burim kënaqësie, që të kujton meditimin.

Shikoje stërvitjen e shpejtësisë së shtypjes si një investim tek vetja. Këmbëngulja dhe qëndrueshmëria sjellin rezultate mbresëlënëse, dhe një ditë do të mund të ndash përvojën tënde me fillestarët.