Shogi online, falas

Një nga lojërat më të njohura të tavolinës, më e njohur madje edhe se loja e famshme go, është Shogi, ose “shahu japonez”. Edhe kjo luhet nga dy persona në një tabelë me katrorë, me gurë të zinj dhe të bardhë.

Por ndryshe nga shahu klasik, në Shogi të parët lëvizin të zinjtë — “sente” (先手, “ata që lëvizin të parët”), ndërsa të bardhët — “gote” (後手, “ata që lëvizin më pas”) — janë të dytët. Ndryshojnë gjithashtu llojet, lëvizjet dhe vlera e gurëve, dhe përmasat e tabelës nuk kufizohen në 8×8 — mund të arrijnë deri në 36×36 katrorë!

Historia e lojës

Nuk dihet me saktësi se kur u shfaq Shogi, por me siguri ndodhi në Japoni — diku midis viteve 794 dhe 1185 të erës sonë. Dëshmi për këtë është traktati “Regjistrime të reja mbi sarugaku” (新猿楽記), i shkruar nga dijetari i oborrit japonez Fujiwara no Akihira (藤原明衡) gjatë periudhës Heian (平安時代). Në këtë tekst përshkruhen në mënyrë të detajuar rregullat e lojës, e cila që atëherë ndahej në “Shogi të vogël” dhe “Shogi të madh”. E para luhej në një tabelë 9×9, e dyta në një tabelë 13×13 katrorëshe.

Duke u thelluar në histori, besohet se Shogi rrjedh nga loja indiane chaturanga (चतुरङ्ग), si edhe shahu klasik. Chaturanga u përhap fillimisht nga India në Persi, ku u shndërrua në shatranj (شَطْرَنْج‎). Më pas, shatranji u bë i njohur në Azinë Juglindore dhe shërbeu si bazë për lojërat Xiangqi (象棋, Kinë), Janggi (장기, Kore) dhe Shogi (Japoni).

Gurët më të vjetër të Shogit — 16 gjithsej — janë zbuluar nga arkeologët në prefekturën Nara dhe datojnë në shekullin XI. Ata kanë formë pesëkëndëshe të sheshtë dhe janë të gdhendur me karaktere japoneze. Edhe pse forma e gurëve ka mbetur e pandryshuar, përmasat e tabelës kanë ndryshuar shumë gjatë epokave të ndryshme. Midis viteve 1185 dhe 1573, në Japoni luhej Shogi në tabela deri në 36×36, me deri në 804 gurë njëherësh. Kjo e bënte lojën një nga më komplekset në llojin e saj, shumë më e ndërlikuar se shahu perëndimor.

Ekzistonin disa variante të Shogit: si për shembull Dai Shogi (大将棋, 15×15), Chū Shogi (中将棋, 12×12), Dai Dai Shogi (大大将棋, 17×17), Taikyoku Shogi (大局将棋, 36×36). Këto forma kërkonin jo vetëm kujtesë të jashtëzakonshme dhe mendim strategjik, por edhe disa orë ose ditë për të përfunduar një lojë të vetme.

Në shekullin XVI, perandori japonez Go-Nara (後奈良天皇) e thjeshtoi Shogin dhe e standardizoi në formën moderne. Që nga ai moment, loja luhet në një tabelë fikse 9×9 me vetëm 40 gurë. Go-Nara vendosi një rregull tërësisht të ri — mundësinë për të përdorur gurët e kapur nga kundërshtari, nën kushte të caktuara. Kjo e bëri Shogin një lojë të vërtetë unike, jo thjesht një version tjetër të shahut.

Me këtë rregull të ri, Shogi nisi të shihej jo vetëm si një lojë strategjike, por edhe si një lojë që kërkon mendim të lakueshëm: lojtari duhet të marrë në konsideratë jo vetëm gurët e vet, por edhe ata që mund të përdoren kundër tij pas kapjes. Kjo dinamikë zgjeron shumë mundësitë taktike.

Shogi ishte më e përhapur në Japoni nga fillimi i shekullit XVII deri në fund të shekullit XIX. Ajo konsiderohej si argëtimi i preferuar i shogunëve (komandantëve ushtarakë), dhe lojtari më i fortë merrte titullin meijin (名人, “mjeshtër i madh”) dhe emërohej zyrtarisht ministër i Shogit. Në gjysmën e dytë të shekullit XIX, loja humbi mbështetjen shtetërore, dhe pas Luftës së Dytë Botërore rrezikoi të ndalohej plotësisht.

Arsyeja pse qeveria japoneze donte ta ndalonte Shogin ishte përdorimi i gurëve të kapur, që krijonte asociacione me robërit e luftës. Por mjeshtri i Shogit në atë kohë, Masuda Kōzō (升田幸三), arriti ta shpëtojë lojën. Argumenti i tij kryesor ishte se në shahun klasik gurët nuk kapen, por “vriten”, gjë që është edhe më e dhunshme.

Masuda Kōzō jo vetëm që bindi autoritetet për vlerën kulturore të lojës, por gjithashtu organizoi ndeshje demonstrative, botoi artikuj në media dhe fitoi mbështetjen e intelektualëve. Falë përpjekjeve të tij, Shogi jo vetëm që mbijetoi, por përjetoi një valë të re popullariteti në vitet pas luftës.

Fakte interesante

Shogi është një lojë japoneze me shekuj histori dhe gjatë 900 viteve të fundit ka mbledhur shumë fakte interesante. Disa prej tyre janë:

• Ndryshe nga perceptimi i zakonshëm, Shogi — dhe jo shahu klasik — është loja më e popullarizuar në botë e llojit “shah”, me origjinë nga chaturanga indiane.
• Më 17 nëntor në Japoni festohet zyrtarisht Dita e Shogit. Kjo traditë daton nga shekulli XVII, kur përpara shogunëve zhvilloheshin ndeshje ceremoniale midis lojtarëve më të mirë.
• Në varësi të nivelit, lojtarëve të Shogit u jepen tituj (dan — 段) sipas sistemit “kyū-dan” (級—段): amatorë, profesionistë burra dhe profesionistë gra.
• Në Japoni ekziston një shkollë e veçantë për këtë lojë. Pranohen vetëm nxënës mbi 20 vjeç që kanë arritur nivelin e pestë amator (5-dan).
• Lojtari më i fortë i Shogit në vitet 1990–2000 ishte japonezi Yoshiharu Habu (羽生善治), me 99 tituj të fituar. Në vitet 2020 kryeson bashkëkombësi i tij Sōta Fujii (藤井聡太).
• Sōta Fujii u bë lojtari më i ri në histori që fitoi titullin meijin në moshën 21-vjeçare, duke thyer një rekord që qëndronte prej më shumë se gjysmë shekulli. Ai gjithashtu ishte i pari që fitoi njëkohësisht të shtatë titujt kryesorë.

Deri në vitin 2025, llogaritet se Shogin e luajnë të paktën 20 milionë njerëz në nivel amator dhe profesionist. Kjo është ndjeshëm më shumë sesa numri i lojtarëve të Renju dhe Go. Shogi me të drejtë konsiderohet një nga lojërat më të njohura të tavolinës, jo vetëm në Japoni, por edhe në të gjithë botën.

Kjo lojë nuk zhvillon vetëm të menduarit strategjik, por edhe i afron lojtarët me kulturën e pasur japoneze. Shumë prej atyre që e provojnë një herë, mbeten përjetësisht adhurues të Shogit.

Ndryshe nga shah klasik, në Shogi të gjitha katrorët në fushën e lojës kanë të njëjtën ngjyrë, ashtu si edhe figurat. Megjithëse quhen në mënyrë konvencionale “të zeza” dhe “të bardha”, të gjitha figurat janë të lyera me një nuancë të çelët uniforme, me shenja të errëta të vizatuara mbi to.

Përkatësia e figurave nuk përcaktohet nga ngjyra, por nga drejtimi i anës së tyre të mprehtë: figurat gjithmonë janë të drejtuara nga kundërshtari. Kështu, figurat e lojtarit lart shikojnë poshtë, ndërsa ato të lojtarit poshtë shikojnë lart. Kur një figurë kapet dhe më pas futet sërish në fushë, ajo automatikisht ndryshon drejtimin, duke treguar se ka kaluar nën kontrollin e lojtarit tjetër. Për këtë arsye, orientimi i figurave është treguesi kryesor vizual gjatë lojës.

Kjo zgjidhje grafike vjen nga tradita historike e përpunimit të figurave, të cilat në fillim bëheshin me dorë nga druri dhe shënoheshin me bojë. Përveç aspektit estetik, kjo mënyrë e krijimit ruan qartësinë dhe lexueshmërinë e fushës edhe kur ka shumë figura në lojë.

Rregullat e lojës

Në lojë përdoren gjithsej 40 figura: nga 20 për secilin lojtar. Ato ndahen në 8 lloje:

• Mbreti. Figura kryesore e lojës, që mund të lëvizë një hap në çdo drejtim (ashtu si në shahun klasik). Megjithatë, ai nuk mund të shkojë në një fushë që është e kërcënuar nga figurat e kundërshtarit.
• Gjenerali i artë. Mund të lëvizë një hap përpara, anash ose prapa, dhe në diagonale vetëm përpara. Kjo e bën të gjithanshëm në mbrojtje dhe të besueshëm në sulm drejt qendrës.
• Gjenerali i argjendtë. Mund të lëvizë një hap diagonalisht në çdo drejtim ose një hap përpara. Kur arrin në anën e kundërshtarit, shndërrohet në gjeneral të artë.
• Kali. Ndryshe nga kali në shah, kali në Shogi lëviz vetëm përpara në formën e shkronjës “L”: dy hapa vertikalisht dhe një hap horizontalisht, majtas ose djathtas. Është figura e vetme që mund të kërcejë mbi të tjerat.
• Heshta. Mund të lëvizë vetëm përpara vertikalisht, për çdo numër fushash të lira. Nuk mund të kthehet prapa, dhe kur arrin fundin e fushës, shndërrohet në gjeneral të artë.
• Kulla. Lëviz për çdo numër fushash përpara, majtas ose djathtas. Nuk mund të lëvizë prapa. Kur arrin në anën e kundërshtarit, bëhet dragua — ruan lëvizjen e kullës, por fiton edhe mundësinë për të lëvizur një hap diagonalisht.
• Oficeri (fil). Lëviz për çdo numër fushash diagonalisht, për sa kohë që nuk pengohet. Kur arrin në anën e kundërshtarit, shndërrohet në kali-dragua, që përveç diagonales mund të lëvizë një hap edhe vertikalisht ose horizontalisht.
• Pioni. Figura më e dobët në Shogi, lëviz vetëm një hap përpara. Në ndryshim nga shahu, sulmon drejt përpara, jo në diagonale.

Në fillim të lojës, çdo lojtar ka në dispozicion 1 mbret, 1 kullë, 1 oficer, 2 gjeneralë të artë, 2 gjeneralë të argjendtë, 2 kuaj, 2 heshta dhe 9 pionë. Lojtarët lëvizin me radhë, duke zhvendosur një figurë ose duke futur në lojë një figurë të kapur më parë nga kundërshtari.

• Nuk lejohen dy pionë në të njëjtën kolonë. Edhe nëse ka figura të tjera mes tyre, është e ndaluar të vendosen dy pionë në të njëjtën kolonë.
• Ndalohet të japësh mat me pion nga dora. Nuk mund të hedhësh një pion që menjëherë jep mat. Lejohet vetëm nëse pioni ndodhet tashmë në fushë.
• Nuk mund të futen figura në pozicione pa dalje. Është e ndaluar të vendosësh një figurë në një rresht ku ajo nuk mund të bëjë asnjë lëvizje të vlefshme — për shembull, një heshtë në rreshtin e fundit ose një kalë në të parafunditin.
• Figurat e futura nuk mund të përmirësohen menjëherë. Figurat e kapura nga kundërshtari duhet të futen në formën e tyre bazë, pa përmirësim të menjëhershëm.

Rregulli që ndalon dy pionë në të njëjtën kolonë është ndër më të njohurit në Shogi, dhe shkelja e tij në një lojë zyrtare çon në humbje të menjëhershme. Gjithashtu interesant është termi “mat me pion nga dora” (打ち歩詰め) — situatë në të cilën lojtari përpiqet të japë mat duke hedhur një pion — gjë që ndalohet rreptësisht nga rregullat.

Për që një figurë të shndërrohet në gjeneral të artë, dragua ose kali-dragua, ajo duhet të hyjë në zonën e promovimit në anën e kundërshtarit. Fiton ai lojtar që, duke mbrojtur mbretin e vet, i jep mat kundërshtarit.

Këshilla për lojën

Shogi është edhe më i larmishëm se shahu klasik dhe lejon zhvillimin e strategjive më komplekse dhe kombinimeve më të gjata.

• Promovoni figurat tuaja. Lëvizini ato në zonën e promovimit të kundërshtarit për t’i forcuar dhe për të fituar avantazh taktik.
• Përdorni figurat e kapura me strategji. Vendosini ato në fusha të lira për të ndryshuar ekuilibrin e forcave dhe për të krijuar kërcënime të papritura.
• Mbroni mbretin tuaj. Edhe gjatë sulmit, sigurohuni që mbreti juaj të jetë i mbrojtur dhe shmangni shahun ose matin.
• Sulmoni nga disa drejtime. Rrethoni mbretin e kundërshtarit për të kufizuar lëvizjet e tij dhe për të rritur mundësitë për një sulm të suksesshëm.

Në strategji, ndarja e duhur e figurave mes sulmit dhe mbrojtjes është thelbësore. Për shembull, shpesh një kullë ose oficer mbetet pas për të mbrojtur mbretin, ndërsa figura të tjera përfshihen në sulm.

Pasi të zotërosh rregullat, është e lehtë të mposhtësh kundërshtarë më të dobët, përfshirë inteligjencën artificiale në nivele të ulëta. Por të fitosh kundër lojtarëve me përvojë në Shogi është jashtëzakonisht e vështirë — dhe kërkon jo vetëm përvojë, por edhe kujtesë të mirë, përqendrim, mendim logjik dhe aftësi për të planifikuar paraprakisht.