Nonogram — тоа е логичка загатка, позната и под имињата Picross, Griddlers, Hanjie и Japanese Crosswords. За разлика од класичните крстозбори, тука не е скриен збор, туку слика — од едноставен шаблон до пикселизирана сцена — која играчот ја открива, бојадисувајќи полиња според нумеричките насоки. Играта привлекува со тоа што во процесот на решавање обичните броеви постепено се претвораат во смислен визуелен резултат.
Nonogram не бара познавање на јазици или културни контексти — тоа е загатка независна од јазикот, разбирлива за секој што ги знае бројките. Благодарение на оваа универзалност, Nonogram зазеде посебно место во светот на логичките игри и стана меѓународен хит, споредлив по популарност со судоку и класичните крстозбори. Појавувајќи се кон крајот на 1980-тите, тие брзо освоија обожаватели ширум светот и цврсто влегоа во културниот живот на љубителите на загатки.
Историја на Nonogram
Потекло на загатката во Јапонија
Nonogram се појавија релативно неодамна — кон крајот на 1980-тите години во Јапонија. Двајца луѓе, независно еден од друг, тврдат дека се пронаоѓачи на оваа загатка. Првата е јапонската графичка уредничка Нон Ишида (石田 のん), која во 1987 година учествуваше на необичен токиски натпревар за најдобра слика создадена со помош на прозорците на облакодер. Во своето дело Ишида «нацрта» слика вклучувајќи и исклучувајќи светла во прозорците на зградата и освои прво место. Оваа победа ја инспирираше со идејата за логичка игра: таа сфати дека сличен принцип може да се примени на хартија, бојадисувајќи квадрати во мрежа. Веќе во 1988 година Ишида ги објави првите три загатки од овој вид под името Window Art Puzzles.
Речиси истовремено со неа професионалниот составувач на загатки Тецуја Нишио (西尾 徹也) разви сопствена варијанта на истата идеја. Нишио ги објави своите први задачи во друго списание и ги нарече お絵かきロジック (Oekaki Logic) — што се преведува како «цртање со логика» или «логична слика». Неговата верзија исто така доби распространување во јапонската печатена публикација и брзо го зазеде своето место во новоформираниот жанр. Името што го предложи Нишио се зацврсти во Јапонија и сè уште се користи во некои специјализирани изданија. Така се појавија првите Nonogram (тогаш сè уште под различни имиња) на страниците на јапонските весници и списанија.
Првите чекори и ширење
Првично новите загатки не привлекоа веднаш широка публика во својата татковина. Правилата се разликуваа од вообичаените загатки, и не секој разбираше како да ги реши. Сепак, наскоро среќна случајност помогна Nonogram да излезе на светската сцена. Во 1989 година Нон Ишида ги претстави своите загатки на британскиот ентузијаст Џејмс Далгети (James Dalgety) — колекционер и истражувач на логички игри. Далгети го виде потенцијалот на играта и склучи со Ишида договор за промоција на нејзините загатки надвор од Јапонија.
И токму Џејмс Далгети го измисли името Nonogram за новата загатка — комбинирајќи го прекарот на авторката Non и дел од зборот diagram (со навестување на цртеж или шема). Во 1990 година тој успеа да го убеди влијателниот британски весник The Daily Telegraph редовно да ги објавува овие загатки. Од летото 1990 година Nonogram почнаа да излегуваат неделно во неделното издание — The Sunday Telegraph. Ова беше првата редовна публикација на Nonogram во печатот во светот, која го означи почетокот на меѓународната популарност на играта.
Светско признание во 1990-тите
Благодарение на британската печатена медија јапонските «цртежи со броеви» станаа познати низ целиот свет. Веќе до 1993 година загатката се врати во својата татковина со триумф: еден од најголемите јапонски весници, 毎日新聞 (The Mainichi Shimbun), инспириран од успехот во Англија, започна да објавува Nonogram на своите страници. Истата година Ишида ја објави првата книга со Nonogram во Јапонија, а во Велика Британија издавачката куќа Pan Books го објави The Sunday Telegraph Book of Nonograms, збирка со загатки од весникот.
Во следните години играта брзо стекна популарност: до 1995 година се појави четвртиот збир на Nonogram од The Sunday Telegraph, а самите задачи почнаа да се печатат во списанија и весници низ целиот свет. Се појавија серијали списанија целосно посветени на оваа јапонска загатка.
Во Јапонија големи издавачки куќи како Gakken и Sekaibunkasha почнаа да издаваат специјализирани списанија посветени на овие загатки, што значително придонесе за растот на интересот кон жанрот во земјата. Со текот на времето, странски компании почнаа да ги купуваат правата за објавување на јапонски материјали и Nonogram почнаа да се појавуваат во најразлични формати — од весникарски рубрики до целосни списанија и збирки.
Во првата половина на 1990-тите години овие загатки почнаа да се објавуваат во Холандија, Шведска, САД, Јужна Африка и други земји. До крајот на деценијата географијата на ширењето значително се прошири: во 1997 година израелската компанија Nikoli Rosh започна да издава Nonogram на Блискиот Исток. Приближно во исто време публикации со овие задачи почнаа да излегуваат во Бразил, Полска, Чешка, Јужна Кореја и Австралија. Ширењето беше проследено со раст на тиражите и појава на нови формати, што конечно го зацврсти Nonogram како меѓународна логичка игра.
Еден од важните чекори во популаризацијата беше гејминг индустријата. Во 1995 година компанијата Nintendo објави во Јапонија неколку видеоигри од серијата Picross (скратено од «picture crossword»), во кои се користеше принципот на Nonogram. Најпозната стана играта Mario’s Picross за преносливата конзола Game Boy — таа беше и единствената од оваа серија што тогаш излезе надвор од Јапонија, во САД. Така милиони играчи се запознаа со новата загатка преку видеоигрите.
По Nintendo идејата ја прифатија и други: се појавија електронски џебни пъзели и дури аркадни автомати. Во 1996 година во Јапонија излезе аркадната игра Logic Pro, целосно изградена врз решавање на Nonogram, а една година подоцна — нејзино продолжение. Овие автомати станаа дел од историјата на игрите (денес се емулираат преку MAME како примери за ретро гејминг). До крајот на 1990-тите Nonogram конечно го зацврсти својот статус на меѓународен хит.
Nonogram во новото илјадалетие
Во 1998 година британскиот The Sunday Telegraph реши да организира натпревар меѓу читателите за ново име на омилената загатка. Причината беше што во тоа време соработката на весникот со Нон Ишида заврши и се појави потреба од сопствен бренд. Победи зборот Griddler («решетка»), кој оттогаш во Англија се користи заедно со терминот Nonogram.
Во 1999 година познатото издавачко друштво за загатки Puzzler Media (порано BEAP) објави во Велика Британија два периодични списанија со овие задачи под јапонското име Hanjie (判じ絵) — што може да се преведе како «суди по слика». Излегуваа одделни броеви Hanjie со помали загатки и Super Hanjie — со големи, детални слики. Истата година сопствени серии списанија со јапонски крстозбори започнаа да излегуваат во Холандија и во неколку други европски земји.
Почетокот на 2000-тите години се одбележа со уште поголем раст на популарноста. Се појавија првите редовни месечни изданија, целосно посветени на Nonogram: во 2000 година британското списание Tsunami стана првата месечна збирка со јапонски крстозбори. Во САД издавачот Sterling Publishing објави две книги со Nonogram — Perplexing Pixel Puzzles и Mind Sharpening Pixel Puzzles. Истата година во Холандија започна списанието Japanse Puzzels XXL, кое нудеше особено големи загатки.
На преминот кон новото илјадалетие Nonogram конечно се претвори од нишка забава во траен дел од светската култура на логичките игри. До 2001 година специјализирани изданија со Nonogram веќе излегуваа во Франција, Финска и Унгарија. Во овие земји беа започнати сопствени редовни серии, обликувани според локалните традиции за презентирање на логичките игри: во Франција се обрнуваше особено внимание на елегантниот дизајн на мрежата и визуелната целосност на цртежите, а во Финска задачите се делеа по ниво на тежина, што овозможуваше особено систематско совладување на играта.
Истовремено, Nonogram сè поактивно се појавуваше во збирни списанија со различни загатки во многу земји. Во Италија и Шпанија Nonogram почна редовно да се вклучува во рубриките за логички игри заедно со судоку, како визуелна алтернатива на нумеричките задачи. Во Русија и во Источна Европа тие се појавуваа како јапонски крстозбори во прилози на весници, тематски неделници и специјални збирки логички игри, каде што брзо заземаа стабилно место.
Во многу изданија Nonogram стана постојана рубрика, понекогаш дури истакната на корицата како централен елемент. Благодарение на овој формат, играта доби втор бран на распространување — преку читатели кои првично не биле запознаени со јапонските загатки, но се заинтересирале за нив во контекст на познати задачи. Како резултат на ваквиот опфат, Nonogram цврсто се зацврсти меѓу водечките логички игри на почетокот на XXI век.
Посебен развој добија клубовите и заедниците на решатели. Во Јапонија и Велика Британија почнаа да се формираат групи по интереси, каде учесниците дискутираа стратегии, ги споделуваа омилените броеви, учествуваа на шампионати по брзо решавање или подготвуваа сопствени аматерски билтени. Слични форми постоеја во Германија, Чешка, Финска. Збирките со задачи од таквите средби понекогаш се продаваа комерцијално, а во некои земји дури стануваа основа за авторски списанија.
Од почетокот на 2000-тите години Nonogram почна да се користи во образовната средина како средство за развивање на логичко мислење и внимание. Наставниците по математика и информатика ги вклучуваа во наставните курсеви, особено при изучување теми поврзани со алгоритми, координатната рамнина и бинарната логика. Во некои земји — на пример, Холандија, Финска и Израел — беа создадени специјални работни тетратки, адаптирани кон училишните програми. Таквиот пристап не само што ја прошири публиката на загатката, туку и ѝ даде дополнителен образовен статус.
Со текот на времето од класичниот црно-бел Nonogram произлегоа цела низа сродни игри. Покрај шарените верзии, се појавија дијагонални Nonogram, триаголни и хексагонални мрежи, како и загатки со асиметрични правила. Некои од нив предвидуваат дел од насоките да бидат скриени или да се даваат само во текот на играта. Таквите варијации го прошируваат жанрот и овозможуваат користење на посложени методи на размислување, правејќи ја играта интересна дури и за искусни решатели.
Денес Nonogram се цврсто дел од светската култура на игри: специјални или мешани изданија со овие загатки редовно се објавуваат во повеќе од 35 земји, вклучувајќи Јапонија, САД, Велика Британија, Германија, Русија и многу други. Само во Јапонија денес излегуваат над десет различни списанија целосно посветени на оваа загатка, да не се споменат бројните книги и електронски апликации. Nonogram успешно се префрлија од весниците на компјутери и мобилни уреди: постојат стотици онлајн платформи и апликации, каде милиони корисници ги решаваат овие пъзели секој ден. Така, за неколку децении Nonogram помина пат од локално љубопитство до признат меѓународен феномен во индустријата на интелектуални игри.
Интересни факти за Nonogram
- Првата јавна загатка — на облакодер. Првиот Nonogram претставен на широката публика беше светлосна инсталација на зграда. Во натпреварот Window Art во 1987 година Нон Ишида «ја раскажа» со помош на прозорци легендата за сечењето бамбус — стар јапонски мит. Светлата формираа слика на фасадата на облакодерот, која всушност стана прототип на модерниот Nonogram. Оваа приказна за потеклото го прави Nonogram уникатен меѓу загатките.
- Првиот електронски Nonogram излезе на јапонските домашни компјутери NEC PC-9800. Долго пред Mario’s Picross, во Јапонија на почетокот на 1990-тите постоеја компјутерски верзии на Nonogram за системите NEC PC-9800 — популарни во земјата. Овие програми беа малку познати надвор од Јапонија, но ги поставија основите на интерфејсот и логиката за идните верзии.
- Најголемиот отпечатен Nonogram беше со големина над 300×300 полиња. Некои ентузијасти и издавачки куќи создадоа џиновски Nonogram — во суштина, со формат на постер. На пример, компанијата Conceptis во специјално издание објави задача од 320×320 полиња, која беше предвидено да се решава по делови.
- Nonogram се изучуваат во контекст на NP-комплетност во теоријата на пресметковната сложеност. Од логичка гледна точка, решливоста на општиот Nonogram (со произволна големина) припаѓа на класата NP-комплетни задачи — односно, теоретски тешки за пресметка. Ова го прави Nonogram не само забавна, туку и академски интересна тема во областа на алгоритмите и вештачката интелигенција.
- Алтернативни имиња. Во различни земји Nonogram се познати под локални имиња кои ги одразуваат јазичните особености и културните асоцијации. Во рускојазичната средина често се нарекуваат јапонски крстозбори, нагласувајќи ја земјата на потекло. Во англиското говорно подрачје, освен општиот термин Nonogram, се распространети и варијантите Griddlers (во Велика Британија) и Hanjie. Јапонските автори често го користат името お絵かきパズル (Oekaki Pazuru) — «цртачка загатка». Се среќаваат и термини како Paint by Numbers (во англиското говорно подрачје, но поретко поради забуна со бојанки), Picross (трговска марка на Nintendo), Picture Logic, Logic Art, Pic-a-Pix и други. Оваа разновидност на имиња ја одразува широката географија и културна адаптација на загатката.
- Постојат шарени Nonogram. Повеќето класични Nonogram се црно-бели, но постои посебен жанр — шарени Nonogram, во кои секоја насока има своја боја и полињата се бојадисуваат соодветно. Ова ја усложнува логиката, бидејќи мора да се земе предвид редоследот на шарените групи и разделувачите меѓу групи со различна боја. Nintendo активно го развиваше шарениот формат во игрите од серијата Picross DS, Picross 3D и други.
- Nonogram цврсто влегоа во програмата на меѓународните натпревари по загатки. На Светското првенство по пъзели (World Puzzle Championship) задачи од овој тип често се вклучуваат во категоријата цртежи по мрежа, каде учесниците се натпреваруваат по брзина и прецизност. Некои ентузијасти поставуваат неофицијални рекорди, решавајќи особено големи загатки — на пример јапонски крстозбори со големина 100×100 и повеќе полиња, чијашто разрешница одзема многу часови. Постојат и задачи со екстремна тежина, кои се достапни само за најискусните решатели. Сето ова го потврдува статусот на Nonogram како сериозен интелектуален предизвик.
Патот на Nonogram е јасен пример како интелектуална игра може да стане глобален културен феномен. Родени од едноставната идеја за «цртање со логика», овие загатки успеаја да ги надминат јазичните и географските бариери и да придобијат обожаватели на сите континенти. Денес Nonogram се издаваат во списанија, книги и електронски формати, ги решаваат луѓе од различна возраст и професии. Оваа игра се цени затоа што го развива размислувањето, имагинацијата и упорноста, носи задоволство од процесот на барање и постепено откривање на скриената слика или шема. Nonogram со право стана «жива класика» во светот на загатките — заедно со крстозборите, судоку и други вечни игри за умот.
Откако ќе ги совладате правилата на Nonogram, почувствувајте го ритамот на решавањето и смело обоите го првото поле. На прв поглед Nonogram може да изгледа едноставен, но во текот на решавањето ја открива длабочината на логичката анализа, која бара концентрација, прецизност и систематски пристап. Доследното применување на правилата води до прецизен резултат, кој ја завршува логичката низа од размислувања. Благодарение на оваа комбинација од пристапност и интелектуална наситеност Nonogram заслужено го задржува статусот на класична логичка загатка, кон која интересот не ослабува со текот на времето.