ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი სამაგიდო თამაში მსოფლიოში, რომელიც პოპულარობით აღემატება ცნობილ გოს — არის შოგი (将棋), იგივე „იაპონური ჭადრაკი“. ის ორსულ თამაშია შავ-თეთრი ფიგურებით შვეულად დაყოფილ დაფაზე.
თუმცა, კლასიკური ჭადრაკისგან განსხვავებით, შოგიში პირველი სვლას აკეთებს შავი — „სენტე“ (先手, „ის, ვინც წინ მიდის“), ხოლო მეორეა თეთრი — „გოტე“ (後手, „ის, ვინც უკან მიდის“). განსხვავდება ფიგურების ტიპი, მათი სვლა და ღირებულება, ხოლო დაფის ზომა არ არის შეზღუდული 8×8 უჯრით — ის შეიძლება იყოს 36×36 უჯრამდე!
თამაშის ისტორია
ზუსტად არ არის ცნობილი, როდის წარმოიშვა შოგი, მაგრამ ცხადია, რომ ის იაპონიაში გაჩნდა — დაახლოებით 794–1185 წლებში. ამის დასტურია ჰეიანის პერიოდის (平安時代) იაპონელი კარის მეცნიერის, ფუძივარა აკიჰირას (藤原明衡) ნაშრომი „ახალი ჩანაწერები სარუგაკუს შესახებ“ (新猿楽記), სადაც დეტალურად არის აღწერილი თამაშის წესები. მაშინ შოგი უკვე იყოფოდა „პატარა შოგად“ (9×9) და „დიდ შოგად“ (13×13).
ღრმა ისტორიული კვლევების მიხედვით, შოგი, როგორც კლასიკური ჭადრაკი, წარმოშობილია ინდური თამაშის — ჩატურანგასგან. თავიდან ის გავრცელდა ინდოეთიდან სპარსეთში, სადაც გადაიქცა შატრანჯად. შემდეგ შატრანჯი გავრცელდა სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, სადაც მის საფუძველზე გაჩნდა შიანცი (象棋, ჩინეთი), ჩანგი (장기, კორეა) და შოგი (იაპონია).
შოგის უძველესი 16 ფიგურა აღმოჩენილია ნარას პრეფექტურაში და მიეკუთვნება XI საუკუნეს. ფიგურები იყო ბრტყელი პენტაგონები იაპონური იეროგლიფებით. მიუხედავად იმისა, რომ მათი ფორმა უცვლელი დარჩა, დაფის ზომები დროთა განმავლობაში მნიშვნელოვნად იცვლებოდა. მაგალითად, 1185–1573 წლებში იაპონიაში შოგის თამაშობდნენ დაფებზე, რომლებიც აღწევდნენ 36×36 უჯრამდე და თითოეულ პარტიაში შეიძლებოდა 804 ფიგურა მონაწილეობდეს. ეს თამაშს აქცევდა ერთ-ერთ ყველაზე რთულად თავის კატეგორიაში და მნიშვნელოვნად აღემატებოდა დასავლურ ჭადრაკს.
შოგის არსებობდა მრავალი ვარიანტი: მაგალითად, დაი შოგი (大将棋, 15×15), ჩუ შოგი (中将棋, 12×12), დაი დაი შოგი (大大将棋, 17×17) და ტაიკიოკუ შოგი (大局将棋, 36×36). ამ ვარიანტებს სჭირდებოდათ არა მხოლოდ გამორჩეული მეხსიერება და სტრატეგიული აზროვნება, არამედ ხშირად საათები ან დღეები მატჩის დასასრულებლად.
XVI საუკუნეში შოგი გამარტივდა იაპონელი იმპერატორის გო-ნარას (後奈良天皇) მიერ და მიეღო თანამედროვე სახე. ამ დროიდან თამაში სტანდარტულად ითამაშება 9×9 დაფაზე და მხოლოდ 40 ფიგურით. გო-ნარამ შემოიტანა ფუნდამენტურად ახალი წესი — კონკრეტულ პირობებში მოწინააღმდეგის ფიგურის მიტაცება და საკუთარ ფიგურად გამოყენება. სწორედ ეს გახადა შოგი ნამდვილად უნიკალური და არა უბრალოდ ჭადრაკის ვარიანტი.
ამ წესის შემოღების შემდეგ შოგი აღიქმება არა მხოლოდ როგორც სტრატეგიული თამაში, არამედ როგორც გონების მოქნილობის ტესტი: მოთამაშემ უნდა გაითვალისწინოს არა მხოლოდ თავისი ფიგურები, არამედ ისინიც, რომლებიც შეიძლება მის წინააღმდეგ გამოყენებულ იქნას შეპყრობის შემდეგ. ეს დინამიკა მნიშვნელოვნად აფართოებს ტაქტიკურ შესაძლებლობებს.
შოგი ყველაზე პოპულარული იყო იაპონიაში XVII საუკუნის დასაწყისიდან XIX საუკუნის ბოლომდე. ის იყო შოგუნების (სამხედრო მმართველების) საყვარელი გართობა, ხოლო უძლიერეს მოთამაშეს ენიჭებოდა ტიტული „მეიჯინი“ (名人, „დიდოსტატი“) და ინიშნებოდა ოფიციალურ პოსტზე როგორც შოგის მინისტრი. XIX საუკუნის მეორე ნახევარში თამაში დაკარგა სახელმწიფო მხარდაჭერა, ხოლო მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ იყო აკრძალვის საფრთხის ქვეშ.
იაპონიის მთავრობას შოგის აკრძალვის სურვილი ჰქონდა, რადგან მასში გამოიყენებოდა შეპყრობილი ფიგურები — რაც პირდაპირ ასოცირდებოდა ომის ტყვეებთან. მაგრამ იმ პერიოდის შოგის ოსტატმა მასუდა კოზომ (升田幸三) შეძლო თამაშის დაცვა. მან აღნიშნა, რომ დასავლურ ჭადრაკში ფიგურები „იკვდება“, ხოლო შოგიში ისინი „დაიჭერება“ და ხელახლა გამოიყენება — რაც ბევრად ნაკლებად ძალადობრივია.
მასუდა კოზომ არა მხოლოდ დაარწმუნა მთავრობა თამაშის კულტურულ ღირებულებაში, არამედ გამართა საჩვენებელი მატჩები, გამოაქვეყნა სტატიები მედიაში და მოიპოვა ინტელექტუალების მხარდაჭერა. მისი ძალისხმევის შედეგად შოგი არა მხოლოდ შენარჩუნდა, არამედ ომის შემდეგ ახალ პიკს მიაღწია პოპულარობაში.
საინტერესო ფაქტები
შოგი არის საუკუნეების იაპონური თამაში, რომლის გარშემო უკანასკნელი 900 წლის განმავლობაში დაგროვდა ბევრი საინტერესო ფაქტი, მათ შორის:
- განსხვავებით გავრცელებული მოსაზრებისგან, მსოფლიოში ყველაზე პოპულარული „ჭადრაკის ტიპის“ თამაში არის შოგი და არა ჭადრაკი — და ის წარმოიშვა ინდური ჩატურანგადან.
- იაპონიაში ოფიციალურად აღინიშნება შოგის დღე — 17 ნოემბერი. ტრადიცია იწყება XVII საუკუნიდან, როდესაც შოგუნის წინ ხდებოდა საუკეთესო მოთამაშეთა საზეიმო პარტიები.
- მოთამაშეებს შოგიში ენიჭებათ დონის ტიტულები („დან“ — 段) „კიუ-დან“ (級—段) სისტემით: მოყვარულთა, პროფესიონალი მამაკაცებისა და პროფესიონალი ქალების კატეგორიებში.
- იაპონიაში არსებობს სპეციალური სკოლა, რომელიც მთლიანად შოგის არის მიძღვნილი. მასში იღებენ მხოლოდ 20 წელს ზევით ასაკის მოსწავლეებს, რომლებსაც მინიმუმ მეხუთე მოყვარულის დონე აქვთ მიღწეული.
- ყველაზე ძლიერი მოთამაშე შოგიში 1990–2000 წლებში იყო იაპონელი იოშიჰარუ ჰაბუ (羽生善治), რომელმაც მოიგო 99 ტიტული. ხოლო 2020-იან წლებში ლიდერია მისი თანამემამულე სოთა ფუჯიი (藤井聡太).
- სოთა ფუჯიი გახდა ყველაზე ახალგაზრდა მოთამაშე ისტორიაში, რომელმაც 21 წლის ასაკში მიიღო მეიჯინის ტიტული, რითაც მოხსნა ნახევარსაუკუნოვანი რეკორდი. ასევე, ის გახდა პირველი მოთამაშე ისტორიაში, რომელმაც ერთდროულად მოიგო შოგის შვიდივე მთავარი ტიტული.
2025 წლის მდგომარეობით, შოგის თამაშობს მინიმუმ 20 მილიონი ადამიანი მოყვარულ და პროფესიონალურ დონეზე. ეს რიცხვი მნიშვნელოვნად აღემატება რენძიუსა და გოს მოთამაშეთა რაოდენობას. შოგი სამართლიანად ითვლება ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარულ სამაგიდო თამაშად — არა მხოლოდ იაპონიაში, არამედ მთელ მსოფლიოში.
ეს თამაში არა მხოლოდ ავითარებს სტრატეგიულ აზროვნებას, არამედ უახლოვებს ადამიანს იაპონიის მდიდარ კულტურასთან. ისინი, ვინც ერთხელ მაინც სცადეს, ხშირად მთელი ცხოვრების განმავლობაში რჩებიან შოგის ერთგულ მოყვარულებად.