Ένα από τα πιο γνωστά επιτραπέζια παιχνίδια, που ξεπερνά σε δημοτικότητα ακόμα και το διάσημο γκο, είναι το Shogi, ή αλλιώς «ιαπωνικό σκάκι». Παίζεται επίσης από δύο άτομα σε ένα τετραγωνισμένο ταμπλό με λευκά και μαύρα πιόνια.
Ωστόσο, σε αντίθεση με το κλασικό σκάκι, στο Shogi πρώτοι παίζουν οι μαύροι — οι «σεντέ» (先手, «αυτοί που παίζουν πρώτοι»), και έπειτα οι λευκοί — οι «γκοτέ» (後手, «αυτοί που παίζουν μετά»). Διαφέρουν επίσης τα είδη, οι κινήσεις και η αξία των πιονιών, ενώ οι διαστάσεις του ταμπλό δεν περιορίζονται στα 8×8 τετράγωνα και μπορούν να φτάσουν μέχρι και τα 36×36!
Ιστορία του παιχνιδιού
Δεν είναι απολύτως γνωστό πότε ακριβώς εμφανίστηκε το Shogi, αλλά είναι σίγουρο ότι προήλθε από την Ιαπωνία — περίπου μεταξύ των ετών 794 και 1185 μ.Χ. Απόδειξη αποτελεί η πραγματεία «Νέες καταγραφές για το Σαρουγκάκου» (新猿楽記) του Ιάπωνα λόγιου της αυλής Φουτζιβάρα νο Ακίχιρα (藤原明衡), της περιόδου Χεϊάν (平安時代). Στο κείμενο περιγράφονται αναλυτικά οι κανόνες του παιχνιδιού, το οποίο ήδη τότε διακρινόταν σε «μικρό Shogi» και «μεγάλο Shogi». Το πρώτο παιζόταν σε ταμπλό 9×9, ενώ το δεύτερο σε ταμπλό 13×13 τετραγώνων.
Αν εμβαθύνουμε περισσότερο στην ιστορία, είναι πολύ πιθανό ότι το Shogi προέκυψε από το ινδικό παιχνίδι τσατουράνγκα (चतुरङ्ग), όπως και το κλασικό σκάκι. Πρώτα διαδόθηκε από την Ινδία στην Περσία, όπου μετασχηματίστηκε στο παιχνίδι σατράντζ (شَطْرَنْج). Στη συνέχεια, το σατράντζ έγινε δημοφιλές στη Νοτιοανατολική Ασία, και πάνω σε αυτό βασίστηκαν τα Xiangqi (象棋, Κίνα), Janggi (장기, Κορέα) και Shogi (Ιαπωνία).
Τα αρχαιότερα 16 πιόνια του Shogi που βρέθηκαν από αρχαιολόγους στην περιφέρεια της Νάρα χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Έχουν επίπεδο πενταγωνικό σχήμα και φέρουν ιαπωνικά ιδεογράμματα. Αν και το σχήμα των πιονιών παρέμεινε αμετάβλητο, οι διαστάσεις των ταμπλό διέφεραν σημαντικά ανά εποχή. Έτσι, από το 1185 έως το 1573 στην Ιαπωνία το Shogi παιζόταν σε ταμπλό έως και 36×36 τετραγώνων, και μπορούσαν να συμμετέχουν έως και 804 πιόνια ταυτόχρονα. Αυτό καθιστούσε το παιχνίδι ένα από τα πιο περίπλοκα στην κατηγορία του, ξεπερνώντας κατά πολύ το δυτικό σκάκι.
Υπήρχαν διάφορες παραλλαγές του Shogi: όπως το Dai Shogi (大将棋, 15×15), Chū Shogi (中将棋, 12×12), Dai Dai Shogi (大大将棋, 17×17), Taikyoku Shogi (大局将棋, 36×36). Αυτές οι παραλλαγές απαιτούσαν όχι μόνο εξαιρετική μνήμη και στρατηγική σκέψη, αλλά και πολλές ώρες ή και ημέρες για να ολοκληρωθεί μια παρτίδα.
Τον 16ο αιώνα, ο Ιάπωνας αυτοκράτορας Γκο-Νάρα (後奈良天皇) απλοποίησε το Shogi και το διαμόρφωσε στη σύγχρονη μορφή του. Από τότε, το παιχνίδι παίζεται σε σταθερό ταμπλό 9×9 τετραγώνων, με χρήση μόνο 40 πιονιών. Ο Γκο-Νάρα εισήγαγε έναν εντελώς νέο κανόνα — τη δυνατότητα, υπό προϋποθέσεις, να χρησιμοποιεί κανείς τα πιόνια του αντιπάλου. Αυτό έκανε το Shogi ένα πραγματικά μοναδικό παιχνίδι, και όχι απλώς άλλη μια παραλλαγή του σκακιού.
Με την καθιέρωση αυτού του κανόνα, το Shogi θεωρήθηκε όχι μόνο στρατηγικό παιχνίδι, αλλά και τέχνη ευέλικτης σκέψης: ο παίκτης οφείλει να λαμβάνει υπόψη του όχι μόνο τα δικά του πιόνια, αλλά και εκείνα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν εναντίον του μετά την αιχμαλωσία. Αυτή η δυναμική επεκτείνει σημαντικά τις τακτικές δυνατότητες.
Το Shogi ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στην Ιαπωνία από τις αρχές του 17ου έως τα τέλη του 19ου αιώνα. Θεωρούνταν αγαπημένη διασκέδαση των σογκούν (στρατιωτικών ηγετών), και ο ισχυρότερος παίκτης έπαιρνε τον τίτλο meijin (名人, «μεγάλος δάσκαλος») και αναλάμβανε επίσημα καθήκοντα υπουργού Shogi. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, το παιχνίδι έχασε την κρατική υποστήριξη, και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο απειλήθηκε ακόμα και με απαγόρευση.
Ο λόγος για τον οποίο η ιαπωνική κυβέρνηση ήθελε να απαγορεύσει το Shogi ήταν η χρήση αιχμαλωτισμένων πιονιών, που παρέπεμπε ευθέως σε αιχμαλώτους πολέμου. Όμως ο τότε δάσκαλος του Shogi, Μασούντα Κόζο (升田幸三), κατάφερε να υπερασπιστεί το παιχνίδι. Το βασικό του επιχείρημα ήταν ότι στο κλασικό σκάκι τα πιόνια δεν αιχμαλωτίζονται αλλά «σκοτώνονται», κάτι ακόμα πιο βίαιο.
Ο Μασούντα Κόζο όχι μόνο έπεισε τις αρχές για την πολιτιστική αξία του παιχνιδιού, αλλά οργάνωσε επιδείξεις, δημοσίευσε άρθρα στον Τύπο και εξασφάλισε τη στήριξη διανοουμένων. Χάρη στις προσπάθειές του, το Shogi όχι μόνο διασώθηκε, αλλά γνώρισε νέα άνθηση τα μεταπολεμικά χρόνια.
Ενδιαφέροντα στοιχεία
Το Shogi είναι ένα ιαπωνικό παιχνίδι με αιώνες ιστορίας, γύρω από το οποίο έχουν συγκεντρωθεί πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία τα τελευταία 900 χρόνια. Μερικά από αυτά είναι:
- Σε αντίθεση με τη διαδεδομένη αντίληψη, το Shogi —και όχι το κλασικό σκάκι— είναι το πιο δημοφιλές παιχνίδι τύπου σκακιού στον κόσμο, προερχόμενο από την ινδική τσατουράνγκα.
- Στην Ιαπωνία, η 17η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί επίσημα ως Ημέρα Shogi. Η παράδοση ξεκίνησε τον 17ο αιώνα, όταν ενώπιον του σογκούν δίνονταν τελετουργικές παρτίδες μεταξύ των ισχυρότερων παικτών.
- Ανάλογα με το επίπεδο δεξιοτήτων, στους παίκτες Shogi απονέμονται τίτλοι (dan — 段) σύμφωνα με το σύστημα «kyū-dan» (級—段): ερασιτεχνικοί, επαγγελματικοί για άνδρες και επαγγελματικοί για γυναίκες.
- Στην Ιαπωνία υπάρχει σχολή αφιερωμένη αποκλειστικά στο Shogi. Δέχεται μόνο μαθητές άνω των 20 ετών που έχουν φτάσει στο πέμπτο επίπεδο ερασιτεχνικού dan.
- Ο κορυφαίος παίκτης Shogi από τη δεκαετία του 1990 έως τις αρχές του 2000 ήταν ο Ιάπωνας Γιοσιχάρου Χαμπού (羽生善治), με 99 τίτλους. Στη δεκαετία του 2020, προηγείται ο συμπατριώτης του Σότα Φουτζίι (藤井聡太).
- Ο Σότα Φουτζίι έγινε ο νεότερος παίκτης στην ιστορία που έλαβε τον τίτλο meijin, σε ηλικία 21 ετών, καταρρίπτοντας ένα ρεκόρ άνω του μισού αιώνα. Ήταν επίσης ο πρώτος στην ιστορία που κατέκτησε ταυτόχρονα και τους επτά βασικούς τίτλους.
Το 2025, περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι παίζουν Shogi σε ερασιτεχνικό και επαγγελματικό επίπεδο. Αυτός ο αριθμός ξεπερνά κατά πολύ τους παίκτες του Renju και του Go. Το Shogi δικαίως θεωρείται ένα από τα πιο δημοφιλή επιτραπέζια παιχνίδια όχι μόνο στην Ιαπωνία, αλλά και παγκοσμίως.
Αυτό το παιχνίδι όχι μόνο ενισχύει τη στρατηγική σκέψη, αλλά φέρνει και τους παίκτες πιο κοντά στον πλούσιο ιαπωνικό πολιτισμό. Πολλοί που το δοκιμάζουν μία φορά, γίνονται πιστοί θαυμαστές του Shogi για μια ζωή.